ANALIZA | Bałkany: brama do bezpieczeństwa energetycznego państw Europy Środkowej

Państwa bałkańskie zaczynają w zmienionych uwarunkowaniach politycznych odgrywać coraz większą rolę na europejskim rynku energii. Wojna rosyjsko-ukraińska wykazała jak ważne jest posiadanie odpowiedniej infrastruktury importowej, która umożliwia dywersyfikację źródeł oraz kierunków dostaw strategicznych nośników energii. Niezwykle istotną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa gazowego w kolejnych latach będą odgrywać przede wszystkim Grecja, Turcja oraz Chorwacja. Istniejące w tych państwach terminale LNG będą docelowo służyć bezpieczeństwu energetycznemu państw Europy Środkowej.

Grecja: stare i nowe terminale LNG. W Grecji funkcjonuje obecnie terminal LNG na wyspie Revithoussa o zdolnościach regyzyfikacyjnych wynoszących 7 mld m³ rocznie. Jest to obiekt, który jest wykorzystywany zarówno na potrzeby Grecji (konsumpcja kształtuje się na poziomie 7 mld m³ rocznie), jak i państw bałkańskich, w tym m.in. Bułgarii. Jednak obok funkcjonującego od 1999 r. terminala LNG planowane są kolejne inwestycje. W 2022 r. już rozpoczęto budowę terminala LNG w Alexandroupolis o zdolnościach regazyfikacyjnych wynoszących docelowo 5,5 mld m³ rocznie (jednostka ma rozpocząć funkcjonowanie do końca 2023 r.). Obok terminala LNG w Aleksandropolis planowana jest kolejna inwestycja, a więc Dioryga LNG (terminal typu FSRU) na Koryncie, która ma być realizowana przez firmę Motor Oil z Grecji (właściciel rafinerii) o zdolnościach regazyfikacyjnych mających wynieść 2,5 mld m³ rocznie (oddanie do eksploatacji także jest spodziewane w 2023 r.). Dodatkowo wskazuje się na możliwość budowy także terminali LNG Argo o zdolnościach importowych wynoszących 5,2 mld m³ (miałby powstać do 2024 r.) oraz Thrace o możliwościach regazyfikacyjnych na poziomie 5,5 mld m³ (brak daty realizacji inwestycji). Oczywiście Grecja importuje także surowiec z Azerbejdżanu poprzez gazociągi TANAP i TAL (zapewnia ok. 20% krajowej konsumpcji). Niemniej jednak istniejąca infrastruktura wraz z oddaniem do eksploatacji gazociągu IGB (interkonektor Grecja-Bułgaria) stwarza możliwość do kierowania dużej części gazu ziemnego via Turcja i Grecja także do innych państw w regionie. Tym samym znaczenie Grecji jako państwa tranzytowego jest niezwykle istotne dla bezpieczeństwa energetycznego regionu Europy Środkowej. Wraz z oddawaniem kolejnych terminali LNG Grecja może stać się jednym z najważniejszych centrów transportu i handlu gazem ziemnym (hub) w tej części kontynentu europejskiego.

Turcja: kluczowy partner dla bezpieczeństwa Europy. Turcja należy do jednych z największych konsumentów gazu ziemnego na świecie. Jednocześnie strategiczne położenie powoduje, że państwo to rozwija zdolności importowe umożliwiające dostawy tego surowca z różnych kierunków. Poprzez terytorium tego państwa przechodzą gazociągi z Rosji oraz Azerbejdżanu. Niemniej jednak niezwykle ważne miejsce w systemie bezpieczeństwa energetycznego odgrywają terminale LNG. W chwili obecnej funkcjonują cztery takie instalacje, a więc Marmara Ereğlisi LNG (zdolność regazyfikacyjna wynosi 7,6 mld m³ rocznie), Egegaz Aliağa LNG (5,7 mld m³ rocznie), Aliağa terminal LNG typu FSRU (5,3 mld m³ rocznie) oraz Dörtyol LNG (5,4 mld m³ rocznie). Obok jednak dostaw w formie LNG, dla państw Europy Środkowej, mając na względzie potrzebę dywersyfikacji źródeł oraz kierunków dostaw tego surowca, w tym przede wszystkim zmniejszenie zależności od Rosji, Turcja odgrywa istotną rolę w kontekście dostaw gazu ziemnego z Azerbejdżanu. To właśnie ten kierunek jest brany pod uwagę przez Komisję Europejską jako istotny w procesie zmiany dostawców surowca. W tym celu będą zwiększane moce przesyłowe gazociągów TANAP i TAP, a Turcja w jeszcze większym stopniu będzie decydować o bezpieczeństwie energetycznym państw Europy Środkowej.

Chorwacja ważna dla państw regionu. W chwili obecnej jednym z kluczowych projektów energetycznych funkcjonujących w państwach Europy Środkowej jest terminal LNG typu FSRU w Chorwacji. Ten zlokalizowany na wyspie Krk terminal umożliwia dostawy gazu ziemnego do odbiorców w różnych częściach kontynentu europejskiego, a jego powstanie sprawiło, że zwiększeniu uległa możliwość transportu gazu ziemnego na osi północ-południe. W chwili obecnej terminal posiada zdolność regazyfikacyjną na poziomie 2,9 mld m³ rocznie, ale wraz z wojną rosyjsko-ukraińską jego znaczenie wzrosło. Także zwiększeniu uległ proces wykorzystania jego zdolności rozładunkowych, gdyż w 2021 r. średnie obłożenie terminala wyniosło 88% wobec 93% w 2022 r. (dane do listopada 2022 r.). W tych nowych uwarunkowaniach biznesowo-politycznych wiadomo już że dojdzie do zwiększenia jego zdolności importowych. Co ważne, przewiduje się, że terminal miałby zwiększyć zdolność importową z obecnego poziomu 2,9 mld m³ rocznie do 6,1 mld m³ rocznie, co miałoby nastąpić do 2029 r. Budowa nowych mocy regazyfikacyjnych wynika z dużego zainteresowania niektórych państw w zakresie dywersyfikacji źródeł oraz kierunków dostaw, a jednocześnie zmiany głównego przez laty dostawcy, a więc Rosji. Pod koniec listopada 2022 r. doszło do zawarcia partnerstwa energetycznego pomiędzy Chorwacją, Austrią oraz regionem Bawarii w Niemczech, a celem tej kooperacji będzie właśnie zmiana kierunków dostaw gazu ziemnego. Niezbędna w tym zakresie będzie także budowa nowych połączeń pomiędzy tymi państwami.

Słowenia oknem dla państw Europy Środkowej na Afrykę. Obok państw, które mogą zapewnić odpowiednią infrastrukturę dla importu gazu ziemnego do Europy Środkowej, znajdują się także inne państwa mogące odegrać ważną rolę w procesie dywersyfikacji. W szczególności ważne może być w tym względzie znaczenie Słowenii, która posiada obecnie dostęp do infrastruktury umożliwiającej dostawy surowca poprzez Włochy z Algierii oraz Azerbejdżanu. W szczególności w ostatnich dniach ważną rolę może odegrać ten pierwszy kierunek, gdyż Słowenia ma zawartą umowę na dostawy surowca właśnie z tego państwa. W połowie listopada 2022 r. doszło do podpisania umowy pomiędzy firmami Geoplin (największa słoweńska firma handlująca energią) oraz Sonatrach (algierskie państwowe przedsiębiorstwo energetyczne). Nowy kontrakt obejmuje dostawy na poziomie 300 mln m³ rocznie i ma obowiązywać przez okres trzech lat (kontrakt zapewnić jedną trzecią krajowego zapotrzebowania na surowiec). W tych uwarunkowaniach Robert Golob, premier Słowenii, na początku grudnia 2022 r. wyszedł z inicjatywą budowy gazociągu umożliwiającego dostawy gazu ziemnego do państw Europy Środkowej. Jako głównego odbiorcę wskazał Węgry, które jednak w dalszym ciągu importują surowiec z Rosji poprzez gazociąg TurkStream/BalkanStream. Budowa gazociągu łączącego Węgry ze Słowenią mogłaby trwać ok. 2-3 lat. Generalnie celem Słowenii jest odgrywanie coraz większej roli na rynku energii w Europie, a także zwiększenie dostępności nierosyjskiego gazu ziemnego w państwach Europy Środkowej.

Wnioski:

• Państwa Bałkańskie odgrywają coraz większą rolę w procesie zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego państw Europy Środkowej. Odpowiednie położenie geograficzne sprawia, że poprzez istniejące oraz nowo powstające terminale LNG powodują, że państwa z tego regionu będą w stanie znacząco zwiększyć zdolności importowe, które będą służyć dla wielu państw.
• Kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego państw Europy Środkowej będzie odgrywać przede wszystkim Grecja oraz Chorwacja, a więc państwa UE. To właśnie poprzez rozbudowę zdolności regazyfikacyjnych będzie możliwość zastąpienia Rosji jako dotychczasowego istotnego partnera gospodarczego oraz gwaranta bezpieczeństwa na rzecz innych państw (głównie USA, Katar etc.). Budowane nowe zdolności regazyfikacyjne w Grecji sprawią, że będzie to jeden z ważniejszych centrów transportu i handlu gazem ziemnym na Bałkanach.
• Uwzględniając realizowane projekty energetyczne niezwykle ważną rolę będą odgrywać połączenia infrastrukturalne pomiędzy poszczególnymi państwami. Oczekiwana zwiększona moc importowa musi być skorelowana z realizowanymi planami w zakresie budowy nowych interkonektorów. Tylko w tych uwarunkowaniach wzmocnieniu ulegnie poziom bezpieczeństwa państwa Europy Środkowej.

fot. twitter/@ceenergynews