[ANALIZA] | Elektrownie jądrowe w państwach Europy Środkowej

W Polsce rząd podjął uchwałę w sprawie budowy elektrowni jądrowej, która ostatecznie powstanie we współpracy z firmą Westinghouse Electric Company z USA. Jeżeli faktycznie dojdzie do realizacji budowy tej instalacji będzie to pierwsza elektrownia jądrowa w Polsce. W państwach Europy Środkowej funkcjonuje kilka tego typu elektrowni, które odgrywają ważną rolę w procesie wytwarzania energii elektrycznej. Wraz z postępującą transformacją energetyczną powstanie takich obiektów jest niezbędne, a wojna rosyjsko-ukraińska przyspieszyła tylko ten proces w państwach Europy Środkowej.

Republika Czeska. Elektrownie jądrowe odgrywają ważną rolę w procesie wytwarzania energii elektrycznej w Republice Czeskiej, gdzie funkcjonują obecnie dwie takie elektrownie: jedna w Dukovanach (4 reaktory) oraz druga w Temelínie (2 reaktory). Zakłady należą do państwowego koncernu energetycznego ČEZ Group, a większościowym akcjonariuszem jest rząd (posiada 70% udziałów w tej spółce). W 2021 r. energia elektryczna wytworzona z istniejących elektrowni odpowiadała za 36,6% łącznej produkcji energii w Rep. Czeskiej. Z uwagi na proces transformacji energetycznej, a tym samym m.in. odchodzenie od wykorzystywania węgla udział energii jądrowej w procesie wytwarzania energii elektrycznej ulegnie w tym państwie zwiększeniu. Dodatkowo, funkcjonujące obecnie elektrownie rozpoczęły komercyjną działalność w latach 1985-1987 (Dukovany) oraz w 2002-2003 (Temelín), a uwzględniając żywotność tego typu bloków (50 lat), można przewidywać, że przed 2040 r. cztery bloki jądrowe z elektrowni Dukovany będą musiały zostać wyłączone. W celu zastąpienia wysłużonych bloków w 2015 r. powołano do życia spółkę Elektrárna Dukovany II (Elektrownia Dukovany II), która ma być odpowiedzialna za budowę nowej elektrowni. Zgodnie z oczekiwaniami rządu termin oddania obiektu do eksploatacji to 2036 r. (budowa zakładu miałaby się rozpocząć w 2029 r.). Do końca 2022 r. przewidywany jest wybór nadesłanych ofert na budowę elektrowni. Natomiast zgodnie z długofalową polityką energetyczną przewiduje się, że energii jądrowa będzie odpowiadać za 50-55% w całkowitym zużyciu energii pierwotnej (TPES).

Republika Słowacji. Energia jądrowa pełni niezwykle ważną rolę umożliwiającą wytwarzanie energii elektrycznej oraz bilansowanie krajowego zapotrzebowania. W 2021 r. energia elektryczna wytworzona z istniejących elektrowni odpowiadała za 52,3% łącznej produkcji energii w Rep. Słowacji. W chwili obecnej w tym państwie funkcjonują dwie elektrownie jądrowe w Bohunice (2 reaktory) oraz w Mochovce (2 reaktory), które należą do państwowego przedsiębiorstwa Slovenské Elektrárne. W chwili obecnej trwają prace nad budową kolejnych dwóch reaktorów w elektrowni jądrowej w Mochovce[1]. W 2022 r. trwały już prace wykończeniowe oraz certyfikacyjne i można oczekiwać, że 3 reaktor zostanie oddany do eksploatacji jeżeli nie pod koniec 2022 r. to na początku 2023 r. Natomiast zakończenie budowy 4 reaktora jest spodziewane w ciągu 4 najbliższych lat. Prace jednak mogą przyspieszyć biorąc pod uwagę zarówno proces odchodzenia od węgla, jak i potrzebę zmniejszenia emisji CO₂ przez Słowację (proces transformacji energetycznej). Dodatkowo, czynnikiem który może zaktywizować prace jest wojna rosyjsko-ukraińska. Przewiduje się, że łącznie nowe dwa reaktory w elektrowni jądrowej w Mochovce pokryją ok. 10-15% zapotrzebowania na energię elektryczną Słowacji. Dodatkowo, oczekuje się, że wraz z nowymi reaktorami Słowacja będzie mogła eksportować energię elektryczną.

Węgry. Jedyna funkcjonująca w tym państwie elektrownia jądrowa w Paks posiada łącznie 4 reaktory. W 2021 r. energia elektryczna wytworzona z istniejącej elektrowni odpowiadała za 46,8% łącznej produkcji energii na Węgrzech. W kolejnych latach przewiduje się, że w dalszym ciągu energia jądrowa będzie odgrywać ważną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego państwa, w tym kształtującego się zapotrzebowania na energię. Wraz z procesem transformacji energetycznej oraz odchodzeniem od węgla pozyskiwana w ten sposób energia będzie odgrywała jeszcze większe znaczenie. Zgodnie z planami rządu trwają prace nad budową nowych reaktorów w ramach projektu Paks II (w tym celu powołano spółkę celową Atomeromu Zrt). Za budowę elektrowni odpowiada rosyjska spółka Rosatom, co jest związane z podpisanym w 2014 r. porozumieniem międzyrządowym pomiędzy Węgrami a Rosją. Pomimo trwającej wojny rosyjsko-ukraińskiej w dalszym ciągu firmy z Rosji mają odpowiadać za realizację projektu, którego budowa ma rozpocząć się w 2023 r. (zakończenie inwestycji przewidziane jest na 2030 r.). Zasadniczo energia jądrowa ma odgrywać niezwykle ważne miejsce w procesie transformacji energetycznej, a kluczowym celem jest osiągnięcie neutralności energetycznej przez Węgry w 2030 r., a energia jądrowa ma odegrać w tym procesie kluczowe znaczenie.

Bułgaria. Podobnie jak na Węgrzech także w Bułgarii funkcjonuje jedna elektrownia jądrowa w Kozłoduj, wyposażona w 2 reaktory. Elektrownia odgrywa niezwykle ważną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego państwa, a w 2021 r. energia elektryczna wytworzona z istniejącej elektrowni odpowiadała za 34,6% łącznej produkcji energii w Bułgarii. Co ważne, w przeszłości w tym państwie funkcjonowały jeszcze 4 reaktory, które zostały wyłączone w momencie przystąpienia Bułgarii do Unii Europejskiej. Niemniej jednak w dalszym ciągu niezwykle ważną rolę w procesie wytwarzania energii odgrywa węgiel (w państwie tym funkcjonują cztery elektrownie opalane węglem, które łącznie odpowiadają za ok. 35-40% wytworzonej energii), chociaż Bułgaria zobligowała się do zaprzestania produkcji energii z tego typu elektrowni do 2038 r. Proces transformacji energetycznej oraz wysokie notowania CO₂ na rynku europejskim (system EU ETS) może sprawić, że pomimo społecznego znaczenia branży węglowej Bułgaria zdecyduje się szybciej zamknąć elektrownie węglowe. W tych uwarunkowaniach lukę w wytwarzaniu energii mogłyby odegrać elektrownie jądrowe, tym bardziej, że rząd w Sofii rozważa budowę elektrowni typu SMR. Problemem jest jednak w ostatnich latach brak stabilizacji politycznej.

Rumunia. Także ważną rolę w krajowym systemie energetycznym odgrywa technologia jądrowa w Rumunii. W państwie tym funkcjonuje tylko jedna elektrownia w Cernavodă (właścicielem elektrowni jest państwowa firma Nuclearelectrica), wyposażona w 2 reaktory. W 2021 r. energia elektryczna wytworzona z istniejącej elektrowni odpowiadała za 18,5% łącznej produkcji energii w tym państwie. Od wielu lat rząd Rumunii rozważa rozbudowę krajowych zdolności wytwórczych, a celem jest rozbudowa istniejącej elektrowni i budowa dwóch kolejnych reaktorów. Zgodnie z dokumentem „Zintegrowany Krajowy Plan na rzecz Energii i Zmian Klimatu”, który został przyjęty w 2021 r. rząd podtrzymuje chęć rozbudowy mocy jądrowych poprzez budowę dwóch nowych reaktorów do 2031 r., a także modernizację istniejących już reaktorów (celem jest wydłużenie terminu ich funkcjonowania o kolejne 30 lat). Pod koniec 2021 r. ogłoszono, że za budowę nowych reaktorów będzie odpowiadać kanadyjska firma Candu Energy, która również rozpoczęła proces modernizacji istniejących instalacji.

Wnioski.

• Budowa nowych elektrowni jądrowych w państwach Europy Środkowej wydaje się być sprawą przesądzoną. Na wzrost popularności tego rozwiązania wpłynął proces transformacji energetycznej, różnego rodzaju regulacje na poziomie UE, które powodują, że wykorzystanie paliw kopalnych (głównie węgla) jest coraz mniej opłacalne, tym bardziej w okresie rosnących notowań uprawnień do emisji (UE ETS). W tych uwarunkowaniach można oczekiwać także budowy elektrowni jądrowej w Polsce.
• O ile budowa elektrowni jądrowych jest rozwiązaniem niezbędnym, o tyle niezwykle kapitałochłonnym oraz czasowym. Doskonałym przykładem jest wybudowana w 2022 r. elektrownia w Olkiluoto (3 raktor) w Finlandii, która została oddana do eksploatacji 13 lat po terminie. Zasadniczo czas budowy elektrowni na świecie uległ skróceniu (w 2021 r. było to średnio 88 miesięcy), ale w ostatnim czasie pandemia COVID-19 sprawiła, że ten proces uległ wydłużeniu. Największy wpływ na postanie elektrowni mają jednak względy finansowe i bez realnego wsparcia rządowego w niektórych przypadkach jest to jedyny sposób na realizację takich przedsięwzięć. W przypadku komercyjnych inwestycji rozwiązaniem są mniejsze reaktory typu SMR.
• Budowa elektrowni jądrowych to nie tylko możliwość ograniczenia poziomu emisji CO₂, ale także wzrost bezpieczeństwa energetycznego poprzez zagwarantowanie stabilnego źródła pozyskania energii elektrycznej. Dodatkowo, dla państw, w których węgiel w dalszym ciągu odgrywa kluczową rolę (np. Polska) koszty finansowe oraz społeczne z wykorzystaniem tego typu nośnika energii będzie coraz większy. Tym samym nieuchronne jest postanie tego typu nowych jednostek wytwórczych i stopniowa rezygnacja z paliw kopalnych, która jednak powinna uwzględniać specyfikę każdego z państw członkowskich UE.

fot. twitter/@cire_pl

[1] Pierwotnie prace nad budową nowych reaktorów rozpoczęto w 1987 r., ale wstrzymano w 1992 r., aby ponownie wznowić prace w 2009 r.