[ANALIZA] Podziemny magazyny gazu ziemnego w Inčukalns na Łotwie: najsłabsze ogniwo bezpieczeństwa energetycznego państw bałtyckich

Autor: Zespół Think Tank Trójmorze
Podziel się tym wpisem:

W chwili obecnej na Łotwie w jedynym funkcjonującym w państwach bałtyckich magazynie gazu ziemnego w Inčukalns poziom zgromadzonych zapasów jest najniższy spośród wszystkich państw Unii Europejskiej. Uwzględniając znaczenie tego magazynu dla bezpieczeństwa energetycznego nie tylko Łotwy, ale pozostałych państw bałtyckich, sytuacja przed zbliżającym się sezonem jesienno-zimowym jest trudna. O ile funkcjonuje terminal LNG w Kłajpedzie na Litwie i gazociąg GIPL oraz trwa rozbudowa połączenia gazowego pomiędzy Litwą a Łotwą, brak nadzoru państwa nad kluczową infrastrukturą powoduje, że magazyn w Inčukalns jest najsłabszym ogniwem bezpieczeństwa energetycznego państw tego regionu.

Niewystarczający poziom zapasów i kontroli. Konsumpcja gazu ziemnego we wszystkich państwach bałtyckich w 2021 r. wyniosła ok. 4 mld m3 (Litwa – 2,3 mld m3, Łotwa – 1,2 mld m3, Estonia – 0,5 mld m3). Uwzględniając uwarunkowania międzynarodowe, w tym przede wszystkim bardzo wysoką cenę surowca na giełdach towarowych, a także dla odbiorców indywidualnych wiadomo, że poziom konsumpcji w 2022 r. będzie zdecydowanie niższy. W okresie styczeń-lipiec 2022 r. (dostępne dane) zapotrzebowanie na gaz ziemny w porównaniu do tego samego okresu w 2021 r. jest mniejszy we wszystkich państwach bałtyckich odpowiednio o 27% (Litwa), 34% (Łotwa) oraz 18% (Estonia). W konsekwencji też poziom wypełnienia magazynu gazu ziemnego w Inčukalns (zdolność magazynowa wynosi 2,3 mld m3 rocznie) jest mniejszy. Jest to konsekwencja zmniejszonej konsumpcji i ograniczonej działalności gospodarczej ze strony dużych przedsiębiorstw energochłonnych z państw bałtyckich, które kierowały surowiec do magazyny (np. litewska firma chemiczna Achema A.B.). Pod koniec września 2022 r. poziom wypełnienia magazynu w surowiec był najniższy spośród wszystkich państw UE i wynosił 53% wobec 88% średnie dla wszystkich państw członkowskich. Co ważne, jest to najniższy poziom zapasów w tym okresie od 2019 r.

Obecnie właścicielem magazynu w Inčukalns jest firma Conexus Baltic Grid JSC, która w większości należy do państwowej firmy AS Augstsprieguma tīkls (68,46%), a więc niezależnego operatora systemu przesyłowego energii elektrycznej na Łotwie. W konsekwencji to rząd odpowiada za funkcjonowanie magazynu i sprawuje nad nim nadzór. Niemniej sama firma Conexus Baltic Grid JSC nie odpowiada za zakup surowca, a taką rolę pełni firma Latvijas Gāze JSC. Największymi udziałowcami tej spółki są Gazprom (34,00%), Marguerite Gas II.S.a.r.l. (28,97%), Uniper Ruhrgas International GmbH (18,26%), SIA ITERA Latvija (16,00%) oraz inni akcjonariusze (2,77%). Co ważne, na początku września 2022 r. firma Latvijas Gāze  JSCpoinformowała, że w podziemnym magazynie gazu ziemnego w Inčukalns na stan na koniec sierpnia 2022 r. wielkość zgromadzonych przez spółkę zapasów wynosiła 0,2946 TWh. W konsekwencji firma nie dysponowała wystarczającą ilością surowca na najbliższy sezon jesienno-zimowy, aby zaopatrzyć gospodarstwa domowe na Łotwie w gaz ziemny. Tym samym spółka przyznała się do niespełnienia wymogu zapisanego w ustawie prawo energetyczne, zgodnie z którym do końca sierpnia 2022 r. spółka miała zgromadzić 1,15 TWh (prawie 75% mniej). O ile w magazynie w Inčukalns znajduje się więcej surowca, o tyle właścicielem ich są inne przedsiębiorstwa. Prokuratura generalna Łotwy wszczęła śledztwo w sprawie zgodności z prawem działań spółki, która jest odpowiedzialna za import i handel gazem ziemnym, przy czym niezależnie od rozstrzygnięć sytuacja energetyczna jest napięta, co jest konsekwencją większościowego akcjonariatu ze strony Rosji. Rząd w Rydze w tych okolicznościach rozważa przekazanie obowiązku zwiększenia zapasów spółkom państwowym Latvenergo AS i Conexus Baltic Grid JSC.

Pierwszy terminal LNG na Łotwie. Problemy z wypełnieniem magazynu gazu ziemnego w Inčukalns może odbić się na sytuacji energetycznej państw bałtyckich. Mimo tego są realizowane projekty energetyczne mogące poprawić tę sytuację. W chwili obecnej trwają prace nad budową terminala LNG typu FSRU w Skulte na Łotwie o zdolnościach importowych wynoszących 1,5 mld m3 rocznie, który ma powstać do 2023 r. Istotnym elementem wielu tego typu inwestycji jest budowa zbiorników naziemnych na gaz ziemny (np. tego typu magazyny funkcjonują w terminalu LNG w Świnoujściu). Niezwykle skomplikowane instalacje stanowią istotny koszt budowy terminalu (w okolicach 70-80% kosztów całej inwestycji). Proponowanym przez Łotwę rozwiązaniem w ramach terminalu LNG w Skulte będzie połączenie statku (tutaj będzie następował proces regazyfikacji), który będzie cumował przy nadbrzeżu z 34 kilometrowym gazociągiem łączącym terminal z magazynem w Inčukalns. Tym samym spadnie koszt samej inwestycji oraz tempo jej realizacji. Zasadniczo budowa kolejnego terminalu LNG nad Morzem Bałtyckim (obok Paldiski LNG, Paldiski FSRU LNG, Estonia) jest konsekwencją potrzeby zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego oraz zachowania logiki dostaw. W przeszłości głównym dostawcom surowca do państw bałtyckich była Rosja, która posiadała bezpośrednie połączenia gazowe z każdym z tych państw. Poprzez rozbudowę terminali LNG w regionie, wszystkie państwa bałtyckie będą dysponować narzędziem umożliwiającym niezależny import surowca od różnych dostawców.

Budowa terminalu to jeden z dwóch kluczowych obecnie realizowanych inwestycji. Ważną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa Łotwy w dalszym ciągu przypisuje się terminalowi LNG w Kłajpedzie. W tym względzie rozbudowywany jest interkonektor Litwa-Łotwa (projekt ELLI). Poprzez rozbudowę interkonektora podwojeniu ulegną moce przesyłowe i wyniosą odpowiednio 130,5 GWh/dziennie (obecnie 67,5 GWh/dziennie) w kierunku Litwy oraz 119,5 GWh/dziennie w kierunku Łotwy (obecnie 65 GWh/dziennie). Projekt ten docelowo ma wzmocnić bezpieczeństwo energetyczne wszystkich państw bałtyckich i Finlandii, z uwagi na możliwość transportu odpowiednich ilości surowca na trasie północ-południe i odwrotnie (dwukierunkowy gazociąg), a tym samym nastąpi wykorzystanie gazociągów Balticconnector oraz GIPL.

Znaczenie magazynu dla Litwy oraz Estonii. Podziemny magazyn gazu ziemnego w na Łotwie ma istotne znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego sąsiadów Łotwy, a więc Litwy oraz Estonii. Tego typu infrastruktura jest wykorzystywana do bilansowania rynku państw bałtyckich w okresie jesienno-zimowym. O ile nie są dostępne informacje o tym jakie przedsiębiorstwa i na jakim poziomie utrzymują zapasy w tym magazynie, o tyle jest pewne, że magazyn jest wykorzystywany przez spółki z Litwy oraz Estonii. Poprawa funkcjonowania rynku poprzez rozbudowę infrastruktury zwiększy tym samym operacyjność magazynu. Duże znaczenie magazynu dla wszystkich państw tego regionu powoduje, że następuje zacieśnienie współpracy energetycznej. Istotnym przejawem tej kooperacji było podpisanie i zatwierdzenie porozumienia dotyczącego zastosowania środka solidarnościowego (art. 13 rozporządzenia)[1], w oparciu o które istnieć będzie możliwość zapewnienia (skutecznych) dostaw gazu ziemnego do odbiorców chronionych pomiędzy Litwą a Łotwą (umowa ze strony Litwy została zatwierdzona w dniu 7 września 2022 r.). Tego typu mechanizm jest stosowany w odniesieniu do zakłóceń w dostawach surowca dla konsumentów indywidualnych (gospodarstwa domowe), a nie przemysłowych. Niezbędne jest wówczas zawarcie umowy międzynarodowej regulującej tego typu mechanizm. Regulacje UE przewidują takie rozwiązanie, ale wymagają zawarcia odpowiedniej umowy międzyrządowej. Dla Litwy współpraca jest ważna, przy czym państwo to dysponuje odpowiednią infrastrukturą umożliwiającą import gazu ziemnego poprzez terminal LNG w Kłajpedzie (funkcjonuje od 2014 r.) oraz z Polski poprzez gazociąg GIPL (oddany do eksploatacji w 2022 r.). Tym samym dzięki bezpośredniemu dostępowi do międzynarodowego rynku gazu ziemnego Litwa znajduje się spośród państw bałtyckich w najkorzystniejszym położeniu. Niezbędny jest jednak dostęp do magazynu i temu służy umowa z Łotwą. Natomiast dla Estonii, ważny będzie terminal LNG w Hamina w Finlandii, na którym obecnie trwają końcowe prace, co pozwoli oddać instalacje do eksploatacji jeszcze w 2022 r. Także w tym przypadku ważny jest dla Estonii dostęp do magazynu w Inčukalns, aby móc bilansować krajowy rynek.

Wnioski.

  • Niski poziom wypełnienia zapasów w magazynie w Inčukalns stanowi wyzwanie nie tylko dla rządu w Rydze, ale także dla innych państw bałtyckich. Zawarcie porozumienia w sprawie zastosowania środka solidarnościowego miało być kluczowym elementem zwiększającym bezpieczeństwo energetyczne Litwy i Łotwy przy założeniu odpowiedniego poziomu wykorzystania magazynu w Inčukalns. W tych okolicznościach sytuacja jest niepewna i stawia w niezręcznej sytuacji rząd w Rydze, tym bardziej, ze w tym państwie w dniu 1 października 2022 r. odbędą się wybory parlamentarne, a kwestie energetyczne, w tym przede wszystkim, wysokie ceny gazu ziemnego i energii elektrycznej są ważnym wątkiem w trwającej debacie politycznej. Niski poziom utrzymywanych zapasów w magazynie, a jednocześnie problemy z funkcjonowaniem firmy Latvijas Gāze JSC stanowią poważne wyzwanie polityczne dla władz w Rydze i pozycji państwa na arenie międzynarodowej.
  • Brak importu i utrzymywania na odpowiednim poziomie zapasów przez firmę Latvijas Gāze JSC może stanowić ważny argument w procesie przeorganizowania systemu energetycznego Łotwy. W obecnych uwarunkowaniach, a także biorąc pod uwagę, że większościowym akcjonariuszem jest firma z Rosji (agresor w wojnie na Ukrainie) rząd w Rydze może wykorzystać sytuację do nacjonalizacji przedsiębiorstwa. Większa kontrola nad spółką miałaby pozytywny wpływ na bezpieczeństwo energetyczne Łotwy.
  • Budowany terminal LNG w Skulte otrzymał odpowiednie wsparcie rządu, a w chwili obecnej ministerstwo gospodarki opracowuje specjalną ustawę, która przyspieszy inwestycję. Uwzględniając trudności w wypełnieniem magazynu w Inčukalns w gaz ziemny ważne jest kontynuowanie wysiłków na rzecz budowy alternatywnych połączeń umożliwiających import surowca. Kolejny terminal LNG nad Morzem Bałtyckim wzmocni bezpieczeństwo energetyczne w regionie. Niemniej nadal ważne pozostaje kwestia budowy interkonektora Litwa-Łotwa, który ułatwi transport surowca w państwach bałtyckich.

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1938 z dnia 25 października 2017 r. dotyczące środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylające rozporządzenie (UE) nr 994/2010.

fot. twitter/@MinEnergyLT

Skip to content