Republika Czeska w skuteczny sposób dywersyfikuje dostawy nośników energii i poszukuje rozwiązań umożliwiających zmianę kierunków importu ropy naftowej (z sukcesem są już realizowane dostawy gazu ziemnego z Holandii). Kluczowym projektem w tym względzie jest rozbudowa mocy przesyłowych rurociągu TAL biegnącego przez terytorium Włoch, Austrii oraz Niemiec, a następnie rurociągiem IKL do rafinerii w Rep. Czeskiej. O ile prace potrwają kilka lat, o tyle zapewnią w pełni przeorientowanie logistyki dostaw tego surowca do tego państwa.
Charakterystyka czeskiego sektora rafineryjnego. W Republice Czeskiej funkcjonują dwie małe rafinerie w Litvínov (zdolność przerobowa wynosi 108 tys. baryłek dziennie) oraz w Kralupach (66 tys. baryłek dziennie) należące do Unipetrol a.s. (spółka córka PKN ORLEN S.A.). Specyfiką sektora rafineryjnego tego państwa jest przerób różnych gatunków ropy naftowej w dwóch odmiennych lokalizacjach, a mianowicie zakład w Litvínov przerabia ropę naftową z Rosji (gatunek Urals), natomiast zakład w Kralupach z różnych państw, w tym przede wszystkim z Azerbejdżanu, Libii oraz Kazachstanu (głównie gatunki takie jak Azeri Light, Es Sider lub CPC Blend). Tym samym rafineria w Litvínov przerabia głównie gatunki określone jako ciężkie oraz kwaśne, natomiast w Kralupach przede wszystkim lekkie i słodkie. Zasadniczo nie są to duże zakłady, a jednocześnie nie są zaawansowane pod względem technologicznym. O zdolności rafinerii do przerobu różnych gatunków, a więc też i złożoności decyduje wskaźnik kompleksowości Nelsona. W odniesieniu do rafinerii w Rep. Czeskiej wskaźnik ten jest niski i wynosi odpowiednio 7,0 pkt w kontekście rafinerii w Litvínov oraz 8,1 pkt w odniesieniu do zakładu w Kralupach (im wyższy wskaźnik tym rafineria jest bardziej zaawansowana technologicznie). Należy jednocześnie wskazać, iż są to zakłady skoncentrowane na wytwarzaniu paliw transportowych, przy czym zakład w Litvínov wytwarza także produkty wykorzystywane w petrochemii. W przeszłości funkcjonowała jeszcze w tym państwie trzecia rafineria Paramo w Kolín, ale obecnie w zakładzie (należy do Grupy ORLEN S.A.) wytwarzane są przede wszystkim asfalty oraz oleje.
Obecnie realizowane kierunki dostaw ropy naftowej. Dostawy ropy naftowej do rafinerii w Litvínov oraz w Kralupach są realizowane dwoma niezależnymi kanałami co jest konsekwencją przede wszystkim rodzaju przerabianej ropy naftowej. W zakładzie w Litvínov jest wykorzystywana w procesach technologicznych głównie ropa naftowa z Rosji, co oznacza, że podstawowym kanałem importowym jest rurociąg Przyjaźń (nitka południowa). Natomiast rafineria w Kralupach wykorzystuje przede wszystkim gatunki inne niż z Rosji, a kanałem importowym są rurociągi TAL oraz IKL. Kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego Rep. Czeskiej odgrywa przede wszystkim rurociąg TAL (Transalpine Pipeline) o łącznych zdolnościach przesyłowych wynoszących 900 tys. baryłek dziennie, który wspólnie z rurociągiem IKL (Ingolstadt-Kralupy-Litvínov) o zdolnościach przesyłowych wynoszących 200 tys. baryłek dziennie dostarcza surowiec do łącznie siedmiu rafinerii (Austria: Schwechat; Rep. Czeska: Kralupy; Niemcy: Burghausen, Neustadt/Vohburg, Ingolstadt oraz Karlsruhe). O ile rurociąg IKL jest w stanie w pełni zapewnić przesył surowca do rafinerii w Rep. Czeskiej, o tyle problematyczna przez lata była kwestia wykorzystania rurociągu TAL. Z uwag na liczbę rafinerii oraz udziałowców (dziewięć przedsiębiorstw) trudno było przez lata podjąć decyzję o zwiększeniu jego mocy transportowych. Dopiero wojna rosyjsko-ukraińska zmieniła sytuację polityczną w regionie i skłoniła akcjonariuszy do podjęcia odpowiednich decyzji inwestycyjnych. W tych zmienionych uwarunkowaniach rząd w Pradze w ramach prowadzonych negocjacji dotyczących wprowadzenia sankcji na Rosję dążył do zapewnienia możliwości transportu surowca z tego państwa. W przeciwnym przypadku zdolność do dalszego funkcjonowania rafinerii w tym państwie byłaby utrudniona. W efekcie przyznano derogację na import ropy naftowej bezterminowo, przy czym w praktyce do 2027 r., a więc do roku wyznaczonego przez państwa UE do zerwania wszelkich zależności energetycznych od Rosji.
Alternatywne dostawy poprzez rurociąg Odessa-Brody oraz Adria. Funkcjonujące w Rep. Czeskiej rafinerie w przeszłości mogły korzystać także z innych kierunków dostaw surowca wykorzystując terminale naftowe nad Morzem Czarnym (Pivdennyi koło Odessy) oraz nad Morzem Adriatyckim (Omišalj). W odniesieniu do tego pierwszego kierunku przez lata były prowadzone rozmowy, których celem było wykorzystanie Ukrainy jako państwa tranzytowego dla dostaw surowca dostępnego na Morzu Czarnym. Za taki proces miała odpowiadać spółka MPR „Sarmatia” Sp. z o.o. O ile pierwotnym celem tego przedsiębiorstwa jest w dalszym ciągu budowa rurociągu Brody-Adamowo (małe szanse na realizację tego przedsięwzięcia biorąc pod uwagę wojnę rosyjsko-ukraińską), o tyle drugim celem było zainteresowanie rafinerii w państwach Europy Środkowej surowcem innym niż z Rosji. Istniejąca infrastruktura umożliwiała dostawy surowca do rafinerii w Rep. Czeskiej rurociągiem Odessa-Brody, a następnie rurociągiem Przyjaźń. Niemniej jednak nigdy tego typu dostawy nie zostały zrealizowane, w dużej mierze z uwagi na negatywne stanowisko Słowacji wobec możliwości realizacji takich dostaw.
Obok Odessy teoretycznie rafinerie w Rep. Czeskiej mogły skorzystać na współpracy z Chorwacją i realizować dostawy z terminalu naftowej w Omišalj. W 2015 r. został zmodernizowany rurociąg na trasie Šahy-Százhalombatta (120 tys. baryłek dziennie), a więc powstała możliwość zaopatrywania w surowiec także rafinerii w Czechach. W przeszłości, biorąc pod uwagę długość trasy, a tym samym wysokie koszty tłoczenia ropy naftowej z Chorwacji nigdy fizycznie nie doszło do realizacji takich dostaw. Niemniej jednak firma Unipetrol a.s. przez lata posiadała umowę gwarancyjną na realizację takich dostaw. Obecnie, biorąc pod uwagę wojnę rosyjsko-ukraińską, a tym samym wprowadzone sankcje na Rosję oraz zdolności przesyłu surowca na trasie Chorwacja-Węgry-Rep. Słowacji-Rep. Czech nie istnieją możliwości zapewnienia rafineriom w Litvínov oraz w Kralupach dostaw poprzez terminal naftowy w Omišalj.
Rozbudowa kluczowego rurociągu TAL. Przez lata firma MERO ČR a.s., a więc operator rurociągów naftowych na terenie Rep. Czeskiej dążyła do zwiększenia mocy przesyłowych rurociągu TAL, ale bezskutecznie. Można wskazać na dwa powody takiego stanu rzeczy. Po pierwsze – niski udział firmy w akcjonariacie rurociągu (5%), co powodowało, że podnoszone wnioski były przegłosowywane, gdyż rurociąg przez lata funkcjonował bez większych przeszkód. Po drugie – udział w akcjonariacie firmy odpowiedzialnej za przesył spółek rosyjskich. Sytuacja w tym względzie uległa zmianie w momencie nacjonalizacji przez rząd w Berlinie spółki Rosneft (11%). Jednocześnie wojna rosyjsko-ukraińska zmieniła sposób postrzegania Rosji, a tym samym pojawiła się okazja do zmiany decyzji. Ostatecznie w dniu 30 listopada 2022 r. akcjonariusze rurociągu podjęli decyzję o rozbudowie mocy przesyłowych rurociągu (zwiększenie mocy przesyłowych do 7-8 mln ton), która powinna zostać zakończona do 2025 r. Zasadniczo prace mają rozpocząć się w styczniu 2023 r. i mają trwać ok. 25 miesięcy (przewidywany koszt został oszacowany na poziomie 50-65 mln euro). Dzięki temu w pełni nastąpi zmiana kierunków dostaw ropy naftowej do Rep. Czeskiej, a całość dostaw będzie realizowana poprzez terminal naftowy w Trieście (początek rurociągu TAL).
Wnioski.
- Rozbudowa rurociągu TAL jest niezbędna dla zapewnienia funkcjonowania rafinerii w Rep. Czeskiej. Przez lata wysiłki rządu oraz spółki MERO ČR a.s. były niewystarczające, ale wojna rosyjsko-ukraińska zmieniła sytuację geopolityczną w regionie oraz nastawienie wielu udziałowców rurociągu. Wraz z jego rozbudową rafinerie należące do PKN ORLEN S.A. będą mogły podjąć kroki na rzecz dywersyfikacji źródeł oraz kierunków dostaw ropy naftowej.
- Przez lata działania na rzecz zmiany kierunku dostaw surowca do Rep. Czeskiej nie miały swojej dynamiki co wynikało ze sprawnie funkcjonującej infrastruktury. Pomimo zawarcia umów na możliwość zapewnienia dostaw surowca z terminalu w Omišalj w Chorwacji nigdy nie doszło do takich dostaw. Tak samo jak w kontekście Ukrainy, chociaż istniały pewne uwarunkowania, które uzasadniały takie dostawy, biorąc pod uwagę, że rafineria w Kralupach przerabia ropę naftową z Azerbejdżanu (Azeri Light), która była dostępna na Morzu Czarnym.
- Podejmowane działania na rzecz dywersyfikacji dostaw ropy naftowej przez władze w Pradze są konsekwencją przyjętej strategii „derusyfikacji” polegającej na pełnym uniezależnieniu się od dostaw kluczowych nośników energii z Rosji. Działania, obok dostaw ropy naftowej, były realizowane także w zakresie dostaw gazu ziemnego, a ich uwieńczeniem był dostęp spółek czeskich do terminala LNG w Holandii (EemsEnergyTerminal otwarto we wrześniu 2022 r.).
fot. Twitter/@ArthurBenta
