Rafael Grossi, dyrektor generalny Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (ang. International Atomic Energy Agency, IAEA), spotkał się 11 września w Teheranie z Mohammadem Eslami, nowo mianowanym szefem Irańskiej Organizacji Energii Atomowej. Grossi udał się do Iranu kilka dni po tym, jak IAEA skrytykowała Teheran w swoim raporcie za brak współpracy. Jego wizyta nastąpiła również po tym, jak rozmowy między głównymi światowymi mocarstwami dotyczące odratowania porozumienia nuklearnego z Iranem utknęły w martwym punkcie.
Była to pierwsza podróż Grossiego do Teheranu podczas nowej administracji prezydenta Iranu, Ebrahima Raisi, który 29 sierpnia mianował Eslamiego szefem odpowiedzialnym za irański program nuklearny. Obie strony podsumowały spotkanie jako konstruktywne i uzgodniły, że będą kontynuować dyskusje jeszcze w tym miesiącu w celu przeprowadzenia konsultacji na wysokim szczeblu z urzędnikami irańskimi oraz zacieśnienia współpracy między Iranem a IAEA, przy okazji omawiając bieżące zagadnienia, będące przedmiotem wspólnego zainteresowania.
Niechęć do współpracy
Raport IAEA przedstawiał niepokojący obraz ignorowania przez Iran próśb dyrektora generalnego Agencji, Rafaela Grossiego o zweryfikowanie stanu kamer i sprzętu nadzoru zainstalowanego w irańskich elektrowniach jądrowych. Kamery rejestrują działania nuklearne w obiektach jądrowych i przechowują informacje na kartach pamięci. Nagrania te są z kolei niezbędne, aby pomóc Agencji zrozumieć, czy kroki podejmowane przez Iran mają charakter pokojowy, czy też są częścią programu zbrojeniowego.
Iran obiecał zachować kamery i nagrania w stanie nienaruszonym, zgodnie z tymczasową umową, która została zawarta w lutym. Umowa stała się konieczna po tym, jak Iran postanowił zakończyć regularny dostęp inspektorów do wielu obiektów jądrowych w wyniku nowego prawa krajowego. Jednak aby kamery mogły dalej działać, inspektorzy IAEA potrzebowali uzyskać do nich dostęp do 24 sierpnia — a tak się nigdy nie stało. Ostatecznie Iran zezwolił inspektorom z Agencji na zbadanie 4 września, czterech kamer w zakładzie w Karadż – mieście położonym na północny zachód od Teheranu. Inspektorzy zauważyli, że w jednej z kamer istnieją braki w nagraniach, a inna z kolei została poważnie uszkodzona.
Porozumienie nuklearne z 2015 roku
Umowa nuklearna, formalnie znana jako Wspólny Kompleksowy Plan Działania (ang. Joint Comprehensive Plan of Action, JPCOA), została podpisana w 2015 r. przez Iran, USA, Francję, Wielką Brytanię, Chiny i Rosję. Stany Zjednoczone jednostronnie zrezygnowały jednak z tego porozumienia w 2018 roku, nakładając surowe sankcje na Iran.
W odpowiedzi na sankcje, ataki na obiekty nuklearne i zabójstwo czołowego naukowca, Iran stopniowo wzmacniał swój program nuklearny i obecnie wzbogaca uran do 60 proc., a więc do najwyższego w historii poziomu. Od tego czasu Iran odstąpił od wielu swoich zobowiązań, ale administracja prezydenta USA Joe Bidena opowiedziała się za powrotem do dyplomacji, aby uratować porozumienie.
Sankcje przeciwko Iranowi
Rada Gubernatorów IAEA może krytykować Iran, a nawet skierować sprawę do Rady Bezpieczeństwa ONZ, tak jak miało to miejsce w 2006 roku, kiedy nie współpracował on ze społecznością międzynarodową w zakresie przejrzystości swojego programu nuklearnego. Później Rada nałożyła również sankcje na Iran, co umożliwiła Rosja i Chiny, posiadając zbieżne z innymi państwami stanowisko. Jednak po wycofaniu się USA z JCPOA w 2018 roku, Moskwa i Pekin zapewniają Iranowi dyplomatyczną osłonę.
Prezydent Raisi na początku tego miesiąca ostrzegł, że wotum nieufności wobec Iranu na konferencji w Wiedniu może negatywnie wpłynąć na powrót do stołu negocjacyjnego, do którego Iran nie powrócił od 20 lipca, kiedy to zakończyła się szósta runda rozmów, aż do teraz.
Raisi, który objął urząd na początku sierpnia, stwierdził, że chce kontynuować rozmowy wiedeńskie, ale nie będzie angażował się w negocjacje dla samych negocjacji. Unikanie rezolucji przeciwko Iranowi rozgniewałoby przeciwników porozumienia nuklearnego, w szczególności Izrael, który lobbował przeciwko przywróceniu porozumienia. Minister obrony Izraela, Benny Gantz, wezwał w niedzielę do nałożenia dalszych sankcji na Iran, aby skłonić go do osiągnięcia porozumienia.
Autor jest ekspertem Portalu i Fundacji Trójmorze, a także Dyrektorem Programu Bezpieczeństwa Europejskiego w Instytucie Nowej Europy. Specjalizuje się w tematyce zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
