
Książka na weekend. Nasza część Europy i upadek sowieckiego systemu
A. Burakowski, A. Gubrynowicz, P. Ukielski, 1989. Jesień Narodów, Warszawa 2021, ss. 620.
Książka polskich historyków stara się odpowiedzieć na pytania dotyczące tego jak wyglądała transformacja na terenie państw Europy Środkowej i Wschodniej, które w 1989 roku wyzwoliły się z objęć sowieckiego imperium. Zainstalowany w nich prawie pół wieku wcześniej system zawali się na oczach zdumionych zachodnich obserwatorów. Zaskoczeni tempem przemian nie mogli uwierzyć jak szybko waliły się totalitaryzmy, z którymi planowali sobie układać relacje na wiele lat później. Niewydolny system gospodarczy i opresyjna istota państwa policyjnego wyczerpała swoją formułę. Co wspólne dla wszystkich państw naszego regionu system komunistyczny zawalił się w dużej mierze bezkrwawo, w czym niemała zasługa wzorca pokojowych przemian polskiej „Solidarności” i niezdolności do podejmowania działań, chylącego się do upadku, Związku Sowieckiego. Atrakcyjnie wydana przez PIW pozycja jest dobrą okazją do refleksji nad historią naszego regionu i pewnych podsumowań ostatniego trzydziestolecia.
Książka w prosty sposób prezentuje historię upadku komunizmu w Europie Środkowej i Wschodniej. Praca podzielona została na rozdziały nie ze względu na chronologię wydarzeń, a ze względu na opisywany kraj: PRL, Węgry, NRD, Czechosłowacja, Rumunia i Bułgaria. Jednak proces przemian w poszczególnych krajach układa się w pewną formę kalendarium upadku komunizmu w całym bloku. Czytelnik poznaje historię naszego regionu od rozpoczęcia rokowań Okrągłego Stołu w Polsce w, aż po rozstrzelanie Eleny i Nicolae Ceauşescu, które niejako krwawo przypieczętowało proces przemian. Niektóre z opisywanych w pracy wydarzeń mogą z perspektywy czasu wydawać się bardzo odległe, jak masowa migracja Niemców na zachód, co tylko pokazuje, jak wielką ewolucję przeszliśmy, jako region. Dla młodszego odbiorcy książka to także podręcznik historii, w którym ma okazję poznać kres funkcjonowania państw, które przestały funkcjonować na mapie Europy.
Książka nie jest zupełną nowością wydawniczą. Jej pierwsze wydanie rozeszło się bardzo szybko i polski czytelnik pozostał bez przystępnej, monograficznej syntezy historii upadku reżimów komunistycznych w 1989 roku. Aktualizacja bibliografii i pozostałych elementów aparatu naukowego była bardzo potrzebna, ponieważ od daty pierwszego wydania tej pracy minęło ponad dziesięć lat. Jej wznowienie i rozpowszechnienie dzięki innym możliwościom, jakie dają kanały dystrybucji PIW, wcześniejsza wersja pracy była wydana w wydawnictwie akademickim, pozwoli na zapoznanie się z nią większej liczbie czytelników. Książkę można polecić wszystkim zainteresowanym historią i stosunkami międzynarodowymi. Zasługuje na uwagę i z pewnością pozwoli dokształcić się i młodszym i starszym. Miejmy nadzieję, że praca doczeka się także wydań w krajach zachodnioeuropejskich, co pozwoli zrozumieć niektórym naszym unijnym partnerom jak długą drogę przebyliśmy.