A. Burakowski, A. Gubrynowicz, P. Ukielski, 1989. Jesień Narodów, Warszawa 2021, ss. 620.
Książka polskich historyków stara się odpowiedzieć na pytania dotyczące tego jak wyglądała transformacja na terenie państw Europy Środkowej i Wschodniej, które w 1989 roku wyzwoliły się z objęć sowieckiego imperium. Zainstalowany w nich prawie pół wieku wcześniej system zawali się na oczach zdumionych zachodnich obserwatorów. Zaskoczeni tempem przemian nie mogli uwierzyć jak szybko waliły się totalitaryzmy, z którymi planowali sobie układać relacje na wiele lat później. Niewydolny system gospodarczy i opresyjna istota państwa policyjnego wyczerpała swoją formułę. Co wspólne dla wszystkich państw naszego regionu system komunistyczny zawalił się w dużej mierze bezkrwawo, w czym niemała zasługa wzorca pokojowych przemian polskiej „Solidarności” i niezdolności do podejmowania działań, chylącego się do upadku, Związku Sowieckiego. Atrakcyjnie wydana przez PIW pozycja jest dobrą okazją do refleksji nad historią naszego regionu i pewnych podsumowań ostatniego trzydziestolecia.
Książka w prosty sposób prezentuje historię upadku komunizmu w Europie Środkowej i Wschodniej. Praca podzielona została na rozdziały nie ze względu na chronologię wydarzeń, a ze względu na opisywany kraj: PRL, Węgry, NRD, Czechosłowacja, Rumunia i Bułgaria. Jednak proces przemian w poszczególnych krajach układa się w pewną formę kalendarium upadku komunizmu w całym bloku. Czytelnik poznaje historię naszego regionu od rozpoczęcia rokowań Okrągłego Stołu w Polsce w, aż po rozstrzelanie Eleny i Nicolae Ceauşescu, które niejako krwawo przypieczętowało proces przemian. Niektóre z opisywanych w pracy wydarzeń mogą z perspektywy czasu wydawać się bardzo odległe, jak masowa migracja Niemców na zachód, co tylko pokazuje, jak wielką ewolucję przeszliśmy, jako region. Dla młodszego odbiorcy książka to także podręcznik historii, w którym ma okazję poznać kres funkcjonowania państw, które przestały funkcjonować na mapie Europy.
Książka nie jest zupełną nowością wydawniczą. Jej pierwsze wydanie rozeszło się bardzo szybko i polski czytelnik pozostał bez przystępnej, monograficznej syntezy historii upadku reżimów komunistycznych w 1989 roku. Aktualizacja bibliografii i pozostałych elementów aparatu naukowego była bardzo potrzebna, ponieważ od daty pierwszego wydania tej pracy minęło ponad dziesięć lat. Jej wznowienie i rozpowszechnienie dzięki innym możliwościom, jakie dają kanały dystrybucji PIW, wcześniejsza wersja pracy była wydana w wydawnictwie akademickim, pozwoli na zapoznanie się z nią większej liczbie czytelników. Książkę można polecić wszystkim zainteresowanym historią i stosunkami międzynarodowymi. Zasługuje na uwagę i z pewnością pozwoli dokształcić się i młodszym i starszym. Miejmy nadzieję, że praca doczeka się także wydań w krajach zachodnioeuropejskich, co pozwoli zrozumieć niektórym naszym unijnym partnerom jak długą drogę przebyliśmy.
