Najważniejsze wydarzenia dla państw Trójmorza w 2021 roku
Rok 2021, pomimo trwającej pandemii, obfitował w wydarzenia na scenie międzynarodowej. Był to również ważny rok dla państw Inicjatywy Trójmorza (3SI) powołanej formalnie do życia w 2016 roku na szczycie w Dubrowniku. Artykuł ma na celu przedstawienie najważniejszych wydarzeń minionego roku dla państw tego regionu.
- Dzień przyjaźni polsko-węgierskiej
23 marca obchodzony jest dzień przyjaźni polsko – węgierskiej. W tym roku Andrzej Duda i János Áder mieli spotkać się symbolicznie w Bochni, jednak sytuacja pandemiczna sprawiła, że prezydenci odbyli ze sobą rozmowę telefoniczną, podczas której poruszyli kwestie m.in. obostrzeń związanych z koronawirusem, wzmacniania współpracy gospodarczej, czy wskazywali na rolę, jaką odgrywają kontakty między tymi państwami w innych formatach międzynarodowych. Podkreślona została nie tylko działalność w ramach Grupy Wyszehradzkiej[1], lecz także Inicjatywy Trójmorza. Prezydenci poruszyli kwestię współpracy regionalnej oraz w ramach organizacji międzynarodowych. Zwrócili uwagę na Szczyt Inicjatywy Trójmorza, który odbędzie się latem w bułgarskiej Sofii. Obaj liczą, że wydarzenie będzie miało „wymiar strategiczny dla dalszego rozwoju współpracy pomiędzy Trójmorzem a Unią Europejską oraz Stanami Zjednoczonymi”. Andrzej Duda i János Áder wskazali też na rolę Grupy Wyszehradzkiej w regionie. Zgodzili się, że V4 to „jeden z filarów polityki regionalnej zarówno Polski, jak i Węgier”, wzmacniający więzi pomiędzy Warszawą a Budapesztem. Oba państwa można uznać bowiem za filary wyżej wymienionych inicjatyw międzynarodowym. Co za tym idzie, utrzymywanie dobrych relacji wpływa na nastroje i możliwości rozwoju w regionie[2].
- Szczyt krajów 3SI w Sofii
W dniach 8-9 lipca w Sofii odbył się VI szczyt Inicjatywy Trójmorza. Poza kwestiami biznesowymi rozmawiano także o ważnych z perspektywy Polski zagadnieniach dotyczących budowy sieci komunikacyjnej (m.in. Via Carpatia) czy podniesionym przez stronę estońską planie budowy wspólnego systemu cyberbezpieczeństwa. Ważnym elementem poruszanym w prezydenckim panelu było stanowisko państw Trójmorza wobec współpracy z państwami Bałkanów Zachodnich oraz Partnerstwem Wschodnim. Prezydent Estonii podkreśliła znaczenie współpracy pomiędzy Inicjatywą Trójmorza a tymi dwoma regionami, które są finansowane z funduszu tej inicjatywy. Jednakże w celu usprawnienia współpracy z takimi państwami jak Mołdawia, Ukraina czy Macedonia Północna powinien powstać oddzielny fundusz, który finansowałby różne projekty w sąsiedztwie Trójmorza[3]. Na szczycie, poza przedstawicielami państw dwunastki Inicjatywy 3SI, była obecna delegacja z Kongresu Stanów Zjednoczonych wraz z Prezydentem USA Joe Bidenem (zdalnie) oraz Minister Spraw Zagranicznych Niemiec Frank-Walter Steinmeier. Spotkanie było bardzo ważne dla rozwoju Trójmorza i krystalizowania się planów oraz sposobów ich realizacji.
- Szczyt batumski
Lipiec przyniósł także rozwój współpracy w ramach zawiązanego 17 maja 2021 roku ,,stowarzyszonego trio”, czyli nowego formatu dyplomatycznego Mołdawii, Ukrainy oraz Gruzji. 19 lipca w nadmorskim kurorcie Batumi w Gruzji odbyło się spotkanie przedstawicieli tych państw, podczas którego podpisano deklarację w sprawie integracji europejskiej. Deklaracja określa układy o stowarzyszeniu z UE jako kluczowe plany reform, a ich dalsze wdrażanie jest podstawą wzmocnienia stowarzyszenia politycznego i dalszego pogłębiania integracji gospodarczej i sektorowej trzech stowarzyszonych partnerów z UE[4]. W szczycie uczestniczył także przewodniczący Rady Europejskiej Charles Michel. Spotkanie tych państw, a także ich współpraca jest bardzo ważna dla krajów Inicjatywy Trójmorza ze względu na położenie jak i kontakty pomiędzy 3SI a stowarzyszonym trio. Mołdawia i Ukraina w szczególności są zainteresowane przystąpieniem do Trójmorza, więc wszelkie chęci integracji z ich stron są wyraźnym wskaźnikiem nastrojów i potencjalnych kierunków budowania współpracy. Działalność państw trio można formatowo porównać do Grupy Wyszehradzkiej w wersji 2.0 lub widzieć w niej reformę Partnerstwa Wschodniego[5].
- Międzynarodowe położenie Litwy
Republika Litewska obniżyła stosunki z Chińską Republiką Ludową i wzmocniła współpracę z Tajwanem. 2021 rok był dla Wilna rokiem działań osłabiających kontakty z ChRL. Najpierw zablokowano chińskie inwestycje, później zdecydowano o opuszczeniu formatu 17+1 oraz przyjęto rezolucję potępiającą traktowanie przez Chiny muzułmańskiej mniejszości Ujgurów. Wisienką na torcie można nazwać otwarcie biura handlowego na Tajwanie. Opuszczenie Litwy formatu 17+1 jest efektem braku dynamiki i realnych zysków, które osiągnąłby państwa w ramach tej inicjatywy. Podczas spotkania 17+1 w lutym 2021 roku uczestnikom szczytu nie udało się uzgodnić standardowych „wytycznych” (纲要). Zamiast tego wydali prosty „plan działań” (活动 计划) na nadchodzący rok. Nie ustalono także terminu następnego spotkania[6]. Pomimo, iż doszło do rozszerzania współpracy z Tajwanem oraz przyjmowania i powoływania niedyplomatycznych misji, Litwa podtrzymuje, że przestrzega polityki ,,jednych Chin”, ale jednocześnie wskazuje, że jej działania mają na celu zapewnienie rozwoju stosunków z innymi aktorami. Wilno płaci za otwarcie przedstawicielstwa Tajwanu, samorządnej wyspy, którą Pekin z kolei uważa za część Chin. W odwecie w listopadzie Pekin obniżył rangę swojego przedstawicielstwa dyplomatycznego w Wilnie. W listopadzie ambasada Chin na Litwie poinformowała, że zawiesiła wydawanie wiz w tym kraju „z przyczyn technicznych”. W sierpniu chińskie MSZ odwołało swojego ambasadora na Litwie i nakazało Wilnie pójść w jego ślady. Ambasador Litwy Diana Mickevičienė wróciła z Pekinu na początku września[7].
- Kryzys migracyjny
Niezwykle ważnym problemem, mającym wpływ na wiele państw Trójmorza, jest kryzys migracyjny, który zdominował dyskurs informacyjny na przełomie jesieni i zimy 2021 roku. Już w lipcu 2021, nielegalnych przekroczeń granicy białorusko-litewskiej było kilkadziesiąt razy więcej niż zwykle. W związku z tym rząd Litwy musiał ogłosić stan nadzwyczajny. Jesienią imigranci masowo byli kierowani przez białoruskie służby specjalne na granicę z Polską. Największe napięcie na granicy polsko-białoruskiej nastąpiło w październiku−listopadzie 2021 roku. Kryzys, sprowokowany i kontrolowany przez służby specjalne Białorusi, stał się instrumentem Alaksandra Łukaszenki do wywołania napięcia na granicach z UE, w odpowiedzi na wprowadzone sankcje[8]. Istotnym zagadnieniem jest reakcja społeczności międzynarodowej[9], jak i współpraca między państwami czy deklaracje pomocy. Białoruś leży w strategicznym dla krajów 3SI oraz Partnerstwa Wschodniego (które w połowie 2021 roku opuściła) miejscu. Jakub Lachert w wywiadzie dla Polskiego Radia 24, w programie „Świata Podgląd” stwierdził, że w przypadku kryzysu migracyjnego Polska może liczyć na solidarność w ramach Grupy Wyszehradzkiej. Węgry, które prowadzą politykę zorientowaną raczej na budowanie partnerskich stosunków z Rosją, jednocześnie wspierają Polskę w wysiłkach na rzecz zakończenia kryzysu migracyjnego, który stanowi zagrożenie również dla Budapesztu[10].
- Zmiany w rządach
Rok 2021 to także zmiany osobowe w istotnych dla państw Inicjatywy Trójmorza krajach. Warto wspomnieć o Austrii i Czechach, a także i Niemczech. Sebastian Kurz – poprzedni kanclerz nazywany ,,złotym dzieckiem polityki” zrezygnował z pełnienia tej funkcji po tym, jak pojawiły się podejrzenia o korupcję z jego udziałem. Kurz odszedł zupełnie z polityki, deklarując chęć zajęcia się rodziną. Po tej deklaracji jego następca, Alexander Schallenberg stojący wcześniej na czele resortu spraw zagranicznych zdecydował się odejść, a na początku grudnia 2021 zastąpił go minister spraw wewnętrznych, Karl Nehammer. Jest to istotne, biorąc pod uwagę deklaracje prezydenta Austrii – Alexander Van der Bellena o chęci współpracy w formacie Trójmorza. Rozwój Inicjatywy Trójmorza, jeśli chodzi o powstanie niezbędnej infrastruktury na osi Północ-Południe przez Europę Środkową, może być wyłącznie w naszym interesie – mówił Alexander Van der Bellen. Zapowiedział, że Wiedeń „z większym zainteresowaniem” podchodzić do Trójmorza „niż to miało miejsce jeszcze dwa lata temu”[11].
Z kolei w Czechach pierwszy raz po 1989 roku do sejmu nie weszła żadna partia komunistyczna. Na czele nowego rządu stanął Petr Fiala z Obywatelskiej Partii Demokratycznej (ODS). Gabinet wyznaczył sobie 12 priorytetów, w tym spójność regionalna. Forami współpracy międzynarodowej mają być również – wymienione w umowie koalicyjnej z nazwy – Grupa Wyszehradzka i Inicjatywa Trójmorza, co zwiastuje otwartość na współpracę regionalną. W świetle ostatnich wydarzeń na granicach polsko- i litewsko-białoruskiej należy zauważyć, że czeski rząd oczekuje od Brukseli skutecznej ochrony zewnętrznych granic UE. Pomóc w tym ma walka z przemytnikami ludzi, skuteczna polityka odsyłania imigrantów oraz rozwiązywanie problemów migracyjnych w państwach pochodzenia i tranzytu imigrantów[12]. Relacja Warszawa-Praga wciąż jest utrudniona ze względu na konflikt związany z kopalnią Turów, ale oba kraje mają świetne stosunki bilateralne i dążą do rozwiązania problemu. Oprócz tego rządy w Pradze i Warszawie mają podobne wizje kooperacji w ramach V4 i Unii Europejskiej.
W Niemczech natomiast nastąpiła zmiana świateł – tak też bowiem nazwana jest nowa koalicja rządząca, składająca się z SPD, czyli socjaldemokratów, FDP – liberałów – oraz zielonych. Angela Merkel, zasiadająca w fotelu kanclerz Niemiec od 16 lat, przeszła na polityczną emeryturę, a jej miejsce zajął Olaf Scholz z SPD. Od władzy odsunięta została chadecja. Tak duża zmiana w państwie stanowiącym filar Unii Europejskiej będzie bez wątpienia miała wpływ na rozwój Inicjatywy Trójmorza. Federacyjne spojrzenie nowego rządu podniesie potrzebę budowania dialogu między państwami dwudziestki siódemki.
Autorzy:
Dr Aleksander Olech – ekspert Portalu i Fundacji Trójmorze, a także Dyrektor Programu Bezpieczeństwa Europejskiego w Instytucie Nowej Europy. Specjalizuje się w tematyce zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
Agnieszka Homańska – studentka stosunków międzynarodowych na UW oraz absolwentka lingwistyki stosowanej. Jest autorką artykułów w kwartalniku Młodzi o polityce oraz na portalu Trójmorze.
[1] A. Olech, Kolejne spotkanie V4 z Koreą Południową, https://trimarium.pl/kolejne-spotkanie-v4-z-korea-poludniowa, Portal Trójmorze, dostęp: 30.12.2021.
[2] Dzień Przyjaźni Polsko-Węgierskiej. Prezydenci Duda i Áder rozmawiali m.in. o Szczycie Trójmorza, Portal Trójmorze, https://trimarium.pl/dzien-przyjazni-polsko-wegierskiej-prezydenci-duda-i-ader-rozmawiali-m-in-o-szczycie-trojmorza/, dostęp: 30.12.2021.
[3] J. Lachert, Prezydencki panel Szczytu Trójmorza w Sofii. Podsumowanie, Portal Trójmorze, https://trimarium.pl/prezydencki-panel-szczytu-trojmorza-w-sofii-podsumowanie/, dostęp: 30.12.2021.
[4] O. Szewczenko, Ukraina, Mołdawia i Gruzja podpisały deklarację o wspólnej integracji europejskiej, Portal Trójmorze, https://trimarium.pl/ukraina-moldawia-i-gruzja-podpisaly-deklaracje-o-wspolnej-integracji-europejskiej/, dostęp: 30.12.2021.
[5] O. Szewczenko, Ewolucja Partnerstwa Wschodniego czy Grupa Wyszehradzka 2.0? Czym może być Stowarzyszone Trio Ukrainy, Mołdawii i Gruzji, Portal Trójmorze, https://trimarium.pl/ewolucja-partnerstwa-wschodniego-lub-grupa-wyszehradzka-2-0-czym-jest-stowarzyszone-trio-ukrainy-moldawii-i-gruzji/, dostęp: 30.12.2021.
[6] Ł. Kobierski, Litwa opuszcza format 17+1. Jak zareagowały na to Chiny?, Portal Trójmorze, https://trimarium.pl/litwa-opuszcza-format-171-jak-zareagowaly-na-to-chiny/, dostęp: 30.12.2021.
[7] T. Teluk, Litwa płaci za poparcie Tajwanu, https://trimarium.pl/litwa-placi-za-poparcie-tajwanu/, Portal Trójmorze, dostęp: 30.12.2021.
[8] O. Szewczenko, Białoruś w 2021. Podsumowanie roku, Portal Trójmorze https://trimarium.pl/bialorus-w-2021-podsumowanie-roku/, dostęp: 30.12.2021.
[9] A. Olech, Czy to najwyższy czas na rozmieszczenie Sił Odpowiedzi, Portal Trójmorze, https://trimarium.pl/czy-to-najwyzszy-czas-na-rozmieszczenie-sil-odpowiedzi-nato, dostęp: 30.12.2021.
[10] Grupa Wyszehradzka solidaryzuje się z Polską w sprawie kryzysu migracyjnego, Portal Trójmorze https://trimarium.pl/grupa-wyszehradzka-solidaryzuje-sie-z-polska-w-sprawie-kryzysu-migracyjnego/, dostęp: 30.12.2021.
[11] „Chcemy rozwijać naszą współpracę w ramach Trójmorza”. Spotkanie prezydentów Polski i Austrii, Portal Trójmorze, https://trimarium.pl/chcemy-rozwijac-nasza-wspolprace-w-ramach-trojmorza-spotkanie-prezydentow-polski-i-austrii/, dostęp: 30.12.2021
[12] M. Banasiak, Czechy: Trójmorze wśród priorytetów nowego rządu, Portal Trójmorze, https://trimarium.pl/czechy-trojmorze-wsrod-priorytetow-nowego-rzadu/, dostęp: 30.12.2021.
