Polska i Turcja zacieśnienie więzi?

Turcji szczególnie zależy na wsparciu jej dążeń do ułożenia stosunków z Unią Europejską, w tym przyśpieszenia modernizacji Unii Celnej. Wsparcie Warszawy dla Ankary korzystnie wpłynie na relacje między krajami. Polska powinna umożliwić Turcji zaangażowanie w inne inicjatywy, tym bardziej że jest ona zainteresowana rozwojem stosunków z państwami Grupy Wyszehradzkiej w formacie V4+.

Wspólna historia?

Omawiając relacje pomiędzy Polską a Turcją, często podkreśla się, że czas ich trwania można liczyć od 1414 r. W tym przypadku warto się jednak skupić na ich obecnym wymiarze i rzutowaniu na aktualną politykę. Turcja została przyjęta do NATO w 1952 r., Polska blisko pół wieku później – w 1999 r. Od tego czasu współpraca w ramach Sojuszu, ale również stosunków bilateralnych zacieśnia się. Rok 2021 w szczególny sposób pokazał wagę tych relacji oraz wzajemnego zrozumienia interesów. Polska dyplomacja od 2020 r. stara się zwiększyć świadomość Turcji na temat zagrożenia wschodniej flanki NATO. Najskuteczniej osiągnąć to można poprzez zasadę wzajemności oraz pokazanie, że zagrożenia wszystkich członków Sojuszu są tak samo istotne. Polska przystąpiła więc do inicjatywy Dostosowanych Środków Wzmocnienia Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego dla Turcji (TAMT). Pierwsi żołnierze tworzący Polski Kontyngent Wojskowy w Turcji rozpoczęli swoją misję w kwietniu 2021 r.[1] Nie jest to jednak zaangażowanie jednostronne – w ramach misji NATO, wspierającej rejon Morza Bałtyckiego, tureckie myśliwce F-16 stacjonowały w Malborku i patrolowały polską przestrzeń powietrzną. Wzajemna współpraca wojskowa pomaga poznać problemy oraz priorytety obu stron. Udowadnia również, że nieoczywiści sojusznicy (w ramach paktu) mogą być dla siebie bardzo istotni, gdyż mając znaczące wsparcie, mogą wywierać nacisk na inne kraje NATO.

Militarna współpraca

Bardzo ważne dla wzajemnych relacji było zakupienie przez Polskę tureckich bezzałogowych statków powietrznych Bayraktar TB2, przeznaczonych do zadań rozpoznawczych i bojowych (możliwość uzbrojenia w pociski rakietowe)[2]. Umowa została zawarta w maju 2021 r., a na początku 2022 r. pierwsze drony mają zostać dostarczone do Polski, pierwszego kraju Unii Europejskiej oraz drugiego NATO (po Turcji), który zdecydował się je zakupić. Dla Ankary było to istotne nie tylko z ekonomicznego, ale również prestiżowego punktu widzenia. Zakupienie tego uzbrojenia przez Warszawę może również zachęcić inne państwa do zainteresowania się nim i dokonania zakupu, co będzie korzystne dla tureckiego przemysłu obronnego. Wspomniane drony uważane są za bardzo skuteczne (działają na technologii izraelskiej) i sprawdziły się już bojowo m.in. w Donbasie. Z perspektywy Warszawy ważny jest fakt, że Ankara sprzedaje swoją broń i prowadzi współpracę wojskową również z Kijowem, co pośrednio wpływa na bezpieczeństwo naszej wschodniej granicy.

Polsce oraz innym krajom wschodniej flanki NATO zależy na odciągnięciu Turcji od sojuszu z Rosją, aby nie osłabiać paktu w obliczu zagrożenia z Moskwy. Sprawdzianem dla wzajemnych relacji była polityka migracyjna oraz zagrożenie na granicy Polski z Białorusią. Turcja długo nie blokowała połączeń lotniczych pomiędzy Stambułem a Mińskiem (Stambuł był ważnym portem przesiadkowym dla migrantów lecących na Białoruś i kierujących się później do nielegalnego przekroczenia granicy z Polską), co oburzało tym bardziej, że podczas kryzysu na granicy liczba lotów ze Stambułu do Mińska znacznie się zwiększyła. Ankara ewidentnie starała się grać na czas i nie komplikować swoich relacji z Rosją i Białorusią zakazem lotów. Dopiero widmo sankcji unijnych oraz ostra, publiczna krytyka ze strony Polski skłoniła Turcję do wydania zakazu sprzedaży biletów na loty do Mińska dla obywateli Iraku, Jemenu i Syrii[3]. Taki obrót spraw był ważny dla Warszawy nie tylko ze względu na zmniejszoną liczbę nielegalnych migrantów szturmujących polską granicę, ale również dlatego, że przeciwnicy zbliżenia turecko-polskiego nie mogli już zarzucać Ankarze, że jest niepewnym sojusznikiem. To bardzo ważne, szczególnie biorąc pod uwagę, że ze względu na swoje położenie oraz interesy ważnych państw europejskich Polska musi szukać wsparcia, zawiązując sojusze z krajami takimi jak Turcja. To realnie zwiększa nasze bezpieczeństwo oraz pozycję na arenie międzynarodowej.

Plany

Duże znaczenie dla Polski i Turcji ma również pogłębienie współpracy gospodarczej. W 2017 r. podczas wizyty prezydenta Turcji Recepa Tayyipa Erdoğana w Polsce obie głowy państw zadeklarowały chęć zwiększenia obrotu handlowego do 10 mld euro rocznie[4]. Według oficjalnych źródeł w 2020 r. przekroczył on 6,2 mld euro[5]. Celem, który cały czas przyświeca obydwóm krajom, jest zwiększenie wymiany handlowej, tym bardziej, że rynek turecki to dla polskich firm nie tylko szansa na zwiększenie eksportu do Turcji, ale również – za jej pośrednictwem – do innych krajów Bliskiego Wschodu. Eksperci szacują, że wzajemna wymiana handlowa ma duży potencjał i w najbliższym czasie przekroczyć może wyznaczone 10 mld euro rocznie[6]. Według tego samego raportu finansowego polski złoty zajął piąte miejsce wśród walut rozliczeniowych tureckich eksporterów, wyprzedzając chińskiego juana[7]. Ankara aktualnie boryka się z ogromnymi problemami gospodarczymi, dlatego też otwarta jest na wszelkie formy współpracy, które mogą poprawić jej sytuację i ściągnąć do Turcji zagraniczny kapitał. Jest to duża szansa dla polskich firm oraz rynku.

W planach jest również zacieśnienie wzajemnej współpracy wojskowej. W latach 2022-2024 ma zostać zrealizowane całe zamówienie na tureckie drony. Planowane są ćwiczenia wojsk polskich i tureckich oraz wspólne zorganizowanie misji. Mają również zostać zintensyfikowane relacje szkoleniowe[8]. Dla Polski to istotne, gdyż turecka armia w dalszym ciągu pozostaje drugą największą armią w NATO. Ankara stara się produkować własny sprzęt, co daje możliwość współpracy w tej dziedzinie. Polska może stać się orędownikiem tureckiej sprawy w Sojuszu Północnoatlantyckim, np. popierać sprzedaż przez Stany Zjednoczone myśliwców F-16V. Dla wschodniej flanki duże znaczenie ma odciągnięcie Turcji od Rosji, a szantażowanie odmową sprzedania sprzętu przez USA ponownie pchnie Ankarę w pertraktacje z Moskwą, co będzie dla nas bardzo niekorzystne.

Wnioski i rekomendacje

Bardzo istotne jest, aby Ankara zrozumiała – w tym kontekście – niebezpieczeństwo, jakie niesie ze sobą Rosja, gdyż perspektywa nad Bosforem jest inna. W Turcji nigdy nie było poczucia zagrożenia ze strony Moskwy, a od 2016 r. relacje między obydwoma stronami zacieśniły się i to pomimo licznych sprzecznych interesów. Powodem tego było przekonanie, że interesy Turcji nie są istotne dla NATO, oraz pogarszanie się jej relacji ze Stanami Zjednoczonymi. Dla interesu Polski ważne jest, aby Turcja nie podejmowała działań, które zagrażają bezpieczeństwu naszej flanki (jak w 2019 r., gdy Turcja blokowała aktualizację planów obrony dla państw bałtyckich i Polski), a także uderzają w jedność NATO.

Polska musi prowadzić spójną politykę informacyjną skierowaną nie tylko do tureckich polityków, ale również do dziennikarzy czy społeczeństwa. To pozwoli im lepiej zrozumieć sytuację. Przykładem niech będzie wprowadzenie zakazu lotów ze Stambułu do Mińska. O ile rząd turecki zdawał sobie sprawę z okoliczności na polskiej granicy, to społeczeństwo, a nawet dziennikarze odbierali je jako niechęć Polski do przyjęcia kilkudziesięciu tysięcy migrantów, podczas gdy w Turcji znajduje się ich cztery miliony. Nie postrzegali tego jako narzędzia nacisku na Polskę oraz zagrożenia bezpieczeństwa granic NATO i UE. Gdyby odpowiednio wcześniej skierować do tureckiego społeczeństwa przemyślany przekaz, który pokazywałby polską perspektywę oraz uwidaczniał, że w tym przypadku nie chodzi o niechęć udzielenia pomocy, a o sposób, w jaki Białoruś wykorzystuje migrantów, odbiorcy wykazaliby więcej zrozumienia dla zakazu oraz polskiej polityki.

Dobrym kierunkiem w polityce zagranicznej RP byłoby wykorzystanie faktu, że Polska jest najczęściej wybieraną destynacją dla tureckich studentów w ramach wymiany Erasmus+[9]. Dzieje się tak, ponieważ w Polsce ceny życia są niższe niż np. w Niemczech. Można wykorzystać taki stan rzeczy do budowania pozytywnego wizerunku Polski w tureckim społeczeństwie.

Turcji szczególnie zależy na wsparciu jej dążeń do ułożenia stosunków z Unią Europejską, w tym przyśpieszenia modernizacji Unii Celnej. Wsparcie Polski dla Ankary korzystnie wpłynie na relacje między krajami. Warszawa powinna umożliwić Turcji zaangażowanie w inne inicjatywy, tym bardziej że jest ona zainteresowana rozwojem stosunków z państwami Grupy Wyszehradzkiej w formacie V4+. Minister spraw zagranicznych Turcji brał udział w spotkaniach z ministrami SZ państw V4 i korzystne dla naszego kraju byłoby kontynuowanie tej współpracy, gdyż aktualnie relacje pomiędzy Turcją a Polską mają charakter głównie bilateralny, a te są zazwyczaj mniej stabilne. Warto więc wykorzystać wypracowane zależności, aby mocniej związać Turcję z Europą Środkowo-Wschodnią oraz polskim interesem politycznym.

Autorzy:

Karolina Wanda Olszowska

Wsparcie analityczne: dr Aleksander Olech

[1] Żołnierze Wojska Polskiego wesprą misję NATO w Turcji, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/zolnierze-wojska-polskiego-wespra-misje-nato-w-turcji, dostęp: 02.01.2022.

[2] K. Kurunç, Polonya’nın Bayraktar TB2 Tedarikinde Yeni Detaylar, https://www.savunmasanayist.com/polonyanin-bayraktar-tb2-tedarikinde-yeni-detaylar/, dostęp: 3.01.2022.

[3] Türkiye’den Belarus’a gitmek isteyen Irak, Suriye ve Yemen vatandaşlarına uçak bileti satılmayacak, BBC, 12.11.2021, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-59258988, dostęp: 3.01.2022.

[4] K. Wasilewski, Wizyta prezydenta Andrzeja Dudy w Republice Turcji, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, https://www.pism.pl/publikacje/Wizyta_prezydenta_Andrzeja_Dudy_w_Republice_Turcji, dostęp: 2.01.2022.

[5] Turcja, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, https://www.gov.pl/web/turcja/relacje-dwustronne, dostęp: 2.01.2022.

[6] M. Nowakowski, A. Stasio, Turcja wyrasta na silnego gracza w handlu. Jak mogą na tym skorzystać polskie firmy?, Forsal.pl, 24.09.2021, https://forsal.pl/biznes/aktualnosci/artykuly/8253897,turcja-wyrasta-na-silnego-gracza-w-handlu-jak-moga-na-tym-skorzystac-polskie-firmy.html, dostęp: 2.01.2022.

[7] J. Frączyk, Rola Turcji w polskim handlu rośnie nie tylko przez zakup dronów bojowych. „To drzwi na Bliski Wschód”, Business Insider, 1.10.2021, https://businessinsider.com.pl/finanse/makroekonomia/bilans-handlowy-polski-rola-turcji-rosnie-nie-tylko-przez-zakup-dronow-bojowych-to/lp9g91x, dostęp: 2.01.2022.

[8] Polsko-turecka współpraca jest ważna dla bezpieczeństwa w regionie, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/polsko-turecka-wspolpraca-jest-wazna-dla-bezpieczenstwa-w-regionie, dostęp: 2.01.2022.

[9] M. Çavuşoğlu, Szef MSZ Turcji: Stosunki turecko-polskie są gwarancją bezpieczeństwa w regionie [OPINIA],Dziennik Gazeta Prawna,  https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8262020,mevlut-cavusoglu-stosunki-turecko-polskie-bezpieczenstwo-w-regionie.html, dostęp: 3.01.2022.