Bitwa pod Termopilami (11 VIII 480 r. przed Chrystusem) przeszła do historii jako jedna z najbardziej heroicznych w historii. Losy trzystu Spartan, którzy wraz z bohaterskim Leonidasem próbowali powstrzymać armię potężnego achemenidzkiego władcy Kserksesa stały się kanwą setek dzieł sztuki, utworów literackich i dziesiątek naukowych opracowań.
Obok bitwy pod Maratonem, Termopile to jedna z części składowych wielkiego mitu założycielskiego Europy. Mitu zbudowanego na mniej lub bardziej prawdziwym przekonaniu o słuszności europejskich (czyt. zachodnich) rozwiązań cywilizacyjnych i ustrojowych nad azjatyckimi, utożsamianymi z wszechwładną autokracją.
Choć współczesna nauka względnie skutecznie weryfikuje te mity, dość jasno opisując niezwykle złożony charakter Iranu achemenidzkiego i mało egalitarny charakter greckich społeczności, to starcie pod Termopilami wciąż rozpala zbiorową wyobraźnię wielu czytelników, nie tylko w Europie.
Prolog
Pomimo spektakularnej porażki wojsk perskich pod Maratonem, zasadniczo kampania Achemenidów zakończyła się sukcesem. Pod kontrolę ich imperium weszły przecież Wyspy Egejskie i dogodne miejsca do ofensywy na kontynencie. Inwazja na kontynent wymagała znacznych przygotowań, które trwały niemal od powrotu wojsk perskich po kampanii roku 490.
Olbrzymia machina wieloetnicznego, uniwersalnego imperium działała dość sprawnie. Budowę infrastruktury i tworzenia nowych jednostek rozpoczęto z wielkim zaangażowaniem. Całość przystopowała tylko na krótki okres pacyfikacji zbuntowanego Egiptu. Po zwycięstwie nad buntownikami w 484 roku, następca króla królów Dariusza imieniem Kserkses kontynuował przygotowania do ataku.
Grecy
Greckie państwa-miasta miały się na baczności zdając sobie sprawę z zagrożenia perskiego. Sparta miała odpowiadać za obronę na lądzie, a Ateny za obronę morską.
Ateny pod wodzą charyzmatycznego Temistoklesa rozpoczęły budowę portu Pireus, by przygotować się do wojny. W porcie stacjonowały jednostki odpowiedzialne za reakcję na atak Persów.
Atak Kserksesa
Grecy chcieli bronić wąskiego, dogodnego do obrony, przesmyku Termopile, który łączył Tesalię ze środkową Grecją. Leonidas, król Spartan, dowodził obroną w wąskim przejściu chcąc zniwelować przewagę liczebną wojska perskiego ciasnotą i oparciem obrony o jeden ze starych, pozostałych w wąwozie murów. Jedynym sposobem na obejście ich pozycji i atak z drugiej strony wąwozu było skorzystanie z wąskiej ścieżki. Persowie zaczęli szukać sposobu, by dostać się na tyły Greków po pierwszym dniu walk, który zakończył się potworną masakrą atakujących.
Sposób na dojście pod pozycje greckie zdradził Persom Efialtes, który liczył na sowitą zapłatę od Kserksesa. Persowie zaatakowali Greków z obu stron trzeciego dnia. Leonidas odesłał z pola walki wszystkie inne kontyngenty wojskowe miast-państw Grecji, by zachować wojsko do dalszej walki i sam pozostał na miejscu z trzystoma Spartanami. Po heroicznej obronie polegli wszyscy. Ciało Leonidasa zostało okaleczone, ukrzyżowane i pozbawione głowy. Zwłoki innych spalono.
Dla Persów droga do Aten stała otworem. Obrona Leonidasa i jego ludzi stała się symbolem heroizmu i poświęcenia na polu walki.
