Kartka z kalendarza. 15 kwietnia – uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim
Poddaństwo chłopów ciążyło na rozwoju gospodarczym Polski i innych krajów Europy Środkowej i Wschodniej przez wiele lat. Feudalne dziedzictwo tworzyło negatywne skutki dla mentalności społeczeństw i gospodarek państw.
W Polsce pańszczyzna rozwijała się od XII wieku. Od XVI do XVIII osiągnęła swoje apogeum wraz z ekonomiczną ekspansją instytucji folwarku szlacheckiego. Folwark największe sukcesy osiągał wraz z sukcesami eksportowymi polskiego zboża w XVI i XVII stuleciu. W gospodarce przedindustrialnej o znikomym lub zerowym poziomie wzrostu gospodarczego w celu maksymalizacji zysków zwiększano obciążenia chłopów by osiągać wyższe zyski z tego, co już było w folwarku.
Przed Carem Wyzwolicielem
Schyłkowa Rzeczpospolita próbowała ulżyć chłopom, ale ponieważ była państwem bardzo słabym instytucjonalnie, nie była w stanie wyegzekwować praw, które u swego kresu zaczęła uchwalać. W obu kadłubowych formach polskiej państwowości, jakie funkcjonowały w Europie w pierwszej połowie XIX wieku, czyli w Księstwie Warszawskim i w Królestwie Polskim również pojawiały się postulaty reformatorów, którzy zdawali sobie sprawę, że utrzymywanie poddaństwa chłopów jest złym rozwiązaniem zarówno dla samych zainteresowanych jak i dla rozwoju państwa. Szlachta nie chciała jednak rezygnować z darmowej siły roboczej.
W zaborze Pruskim i w austriackiej Galicji pańszczyzna została zniesiona w pierwszej połowie XIX wieku. W państwie pruskim był to dość długi proces trwał od 1811 do 1850 roku. W Galicji cesarz dokonał tego w 1848 roku. W Rosji, która uchodziła w Europie za symbol starego porządku trzeba było na to poczekać dłużej. Imperium Rosyjskie przechodziło w połowie stulecia poważny kryzys związany z klęską w Wojnie Krymskiej. Kompromitująca porażka w starciu z Zachodem, stała się początkiem demonizacji wizerunku państw okcydentu, w Rosji i sygnałem do reform dość statycznego molocha. Aleksander II Romanow (1856 – 1881) wskazał kurs reform starając się unowocześnić państwo. Sprawa poddaństwa chłopów była jednym z najbardziej palących problemów imperium.
Uwłaszczenie
Rosjanie przeprowadzili reformę uwłaszczeniową w 1864 roku bardzo korzystnie dla chłopów chcąc odciągnąć ich od postulatów Powstania Styczniowego. Chłopi otrzymali na własność wszystkie użytkowane grunta. Wykup ziemi stał się obowiązkowy, a sumy wykupu obniżono, wszelkie powinności pańszczyźniane zlikwidowano z dniem 15 kwietnia 1864 roku. Był to wielki dzień dla polskiej wsi.
Rząd imperium wprowadził też nowy podatek gruntowy. Pieniądze zebrane z tego podatku umożliwiły wypłatę właścicielom ziemskim około 120 milionów rubli, będących odszkodowaniem za utraconą ziemię. Odszkodowania wypłacano właścicielom przez ponad czterdzieści lat.
