Kartka z kalendarza. 18 czerwca – początek procesu szesnastu
Proces przywódców Polskiego Państwa Podziemnego w Moskwie jest jednym z najtragiczniejszych epizodów procesu instalacji władzy sowieckiej w Polsce. Miał on na celu zdyskredytowanie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego oraz wykazać Zachodowi rzekome dowody kolaboracji przywódców podziemia z Niemcami.
Równolegle do procesu szesnastu w Moskwie doszło do konferencji dotyczącej powstania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Próba jednoczesnego legitymizowania nowego ośrodka władzy i dyskredytacji bohaterów ruchu oporu była dobrze zaplanowanym zabiegiem Kremla.
Uprowadzeni
W lutym 1945 roku polscy politycy zostali zaproszeni przez przedstawiciela Stalina Iwana Sierowa na rozmowy rzekomo mające przynieść odprężenie między Armią Krajową a Sowietami. Spotkanie z reprezentacją środowisk polskich, które nie były im przychylne miało zapewnić większą transparentność relacji polsko – sowieckich.
28 marca 1945 roku było zaplanowane spotkanie Polaków w willi w Pruszkowie przy ul. Pęcickiej 3 z reprezentantami Sowietów. Dojechali do Pruszkowa 27 marca, a dzień później zostali aresztowani i przewiezieni do Moskwy. W Moskwie na Łubiance przetrzymywano uprowadzonych i „przygotowywano” do śledztwa.
Skazani
W procesie przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR na kary więzienia zostali skazani Przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego. Ostatni dowódca Armii Krajowej gen. L. Okulicki został skazany na dziesięć lat więzienia. Wicepremier i Delegat Rządu RP na Kraj S. Jankowski został skazany na osiem lat więzienia. Minister dla spraw kraju i pierwszy zastępca delegata rządu A. Bień oraz minister dla spraw kraju i II zastępca delegata rządu S. Jasiukowicz dostali po pięć lat więzienia. Przewodniczący Rady Jedności Narodowej i PPS-Wolność Równość Niepodległość K. Pużak półtora roku więzienia. Wiceprzewodniczący Rady Jedności Narodowej i prezes ZG SN A. Zwierzyński został skazany na osiem miesięcy więzienia. Członek Rady Jedności Narodowej K. Bagiński otrzymał rok więzienia. Członek Rady Jedności Narodowej i prezes Zjednoczenia Demokratycznego E. Czarnowski pół roku, a członek RJN i prezes SP J. Chaciński oraz pozostali członkowie RJN — S. Mierzwa, Z. Stypułkowski, F. Urbański dostali po cztery miesiące. Uniewinniono trzech: K. Kobylańskiego, S. Michałowskiego i J. Stemler-Dąbskiego.
Uczestnicy procesu moskiewskiego z 1945, po odbyciu wyroków, w większości powrócili do kraju. Pobytu w Związku Sowieckim nie przeżyli Okulicki, Jankowski i Jasiukowicz, ponieważ zginęli w więzieniu. Warto podkreślić, że minister dla spraw kraju i trzeci zastępca delegata A. Pajdak nie przyznał się do winy w trakcie trwania śledztwa i w związku z tym został skazany w tajnym procesie prowadzonym jesienią 1945 na pięć lat więzienia.
