W okresie panowania cesarza Michała III 842 – 867 cesarstwo intensywnie eksportowało chrześcijaństwo na północ od swoich granic. Konstantynopol starał się uformować Europę Środkową i Wschodnią na swój obraz i podobieństwo. Z okresem rządów Michała wiąże się akcja misyjna podjęta przez Cyryla i Metodego w świecie Słowiańskim, chrzest Bułgarów i nawiązanie pierwszych kontaktów z Rusią. Wszystko to było możliwe dzięki sprawnemu zakończeniu sporów ikonoklastycznych i zwycięstwom nad Arabami.
Front bliskowschodni
Wojska arabskie atakowały pozycje cesarskie w Azji Mniejszej z dużą intensywnością. Zostały jednak odparte, a dzięki umiejętnemu wykorzystaniu floty, wojskom cesarskim udało się nawet kilka wypadów na miasta arabskie, we wschodniej części Morza Śródziemnego, w tym, duży rajd na opanowaną przez muzułmanów Kretę. Siły Kalifatu zostały powstrzymane na dłużej w 863 roku, co pozwoliło Michałowi na zwrócenie większej uwagi na sprawy Europy Środkowej.
Stare i nowe problemy religijne
Szybki powrót do kultu obrazów wydawał się najlepszym rozwiązaniem sporów religijnych targających Imperium od ponad stu lat. Okazało się jednak, że nowym zagrożeniem dla państwa jest rosnąca w siłę sekta paulicjan. Byli to wyznawcy gnostyckich wierzeń mających swoje, bliskowschodnie korzenie jeszcze w czasach sasanidzkich. Paulicjanie czerpali z nauk, spalonego w 276 roku, proroka Maniego. Ich dualistyczna wiara zakładała istnienie dwóch przeciwstawnych bóstw: dobrego i złego. Paulicjanie rekrutowali się w dużej mierze z mieszkańców Azji Mniejszej, ale byli konsekwentnie przesiedlani do Tracji i do Mezopotamii. Jedną z konsekwencji tej decyzji Michała było powstanie w Bułgarii sekty bogomiłów, która wyznawała analogiczne do paulicjan poglądy z domieszką zjadliwej niechęci do oficjalnych instytucji kościelnych i idei egalitarnych objawiających się manifestacyjnym rezygnowaniem z dóbr materialnych. Niezmierzone przez Michała zasianie manichejskiej gnozy w Europie w przyszłości miało dalekosiężne konsekwencje.
W świecie Słowiańszczyzny
Na północ od granic Imperium i carstwa Bułgarii formowało się państwo Słowian Morawskich. Ich władca Rościsław prosił Michała III o przysłanie misjonarzy. Tak zaczyna się historia wschodniosłowiańskiego alfabetu stworzonego przez braci Cyryla i Metodego, którzy wyruszyli na Morawy z misją ewangelizacji Słowian. Stworzony przez nich alfabet stał się fundamentem wielu alfabetów używanych przez narody wschodnich i południowych Słowian. W okresie rządów Michała doszło także do chrztu Bułgarii. Miało to miejsce w 864 roku. Car Bułgarów Borys na znak uznania dla Michała przyjął na chrzcie jego imię. Bułgaria na stałe dołączyła do kręgu kulturowego, który dziś nazywamy bizantyjsko-ruskim.
