Kartka z kalendarza. 21 maja – Kodeks serbskiego cara Stefana IV
Mimo komplikacji, państwu bizantyjskiemu udało się przetrwać trudny czas po okresie dominacji państw Zachodnich. Wprawdzie cesarze rościli sobie wciąż pretensje do zwierzchności nad światem zewnętrznym, ale administracja, w mocno już okrojonym państwie, pozostawiała wiele do życzenia. W rezultacie państwo stopniowo się rozpadało. Nie przestawało jednak być cywilizacyjnym wzorem dla sąsiadów.
W pobliskiej Serbii car Stefan IV Duszan (1331-1355) wprowadził kodeks będący odzwierciedleniem serbskiej fascynacji Cesarstwem. W rocznicę jego ogłoszenia należy przypomnieć kilka podstawowych informacji carstwie Stefana IV Duszana i tym dokumencie.
Serbskie Carstwo Stefana Duszana
Stefan Duszan wstąpił na tron 8 IX 1331 roku. Był potomkiem króla Stefana III Urosza (1321-1331). Stefan skutecznie porozumiał się z carem bułgarskim Iwanem Aleksandrem (1331 – 1371) by zyskać jego neutralność wobec planowanych przez Stefana kroków wobec posiadłości Paleologów. W 1334 roku Stefan zaatakował należącą do Bizancjum Macedonię położoną na południe od swoich granic i skutecznie podbił Prilep, Ochrydę, Strumicę i Kastorię. Jego wojska dotarły aż po Tessalonikę. Mimo zawarcia pokoju w 1334 roku nie zrezygnował z ingerowania w sprawy Bizancjum. Gdy w 1341 roku w Cesarstwie wybuchła wojna domowa między Janem V Paleologiem (1341 – 1391), a Janem Kantakuzenem zdecydował się wesprzeć młodego buntownika Kantakuzena. Wsparł go wojskiem, które wraz z uzurpatorem oblegało Serres. Sam dumny król Serbów Stefan wyruszył przeciwko twierdzy w Voden. Gdy okazało się, że szturm na Serres będzie bardzo ryzykowny Stefan porzucił sprawę Jana Kantakuzena i postanowił sam zajmować kolejne terytoria rozbudowując monarchię serbską. Król zajmował kolejne miasta w Albanii. Po pewnym czasie powrócił do planu ataku na Serres, które zdobył w 1345 roku. Jego sława na Bałkanach sięgnęła zenitu. Nawet mnisi z góry Atos widzieli w nim wtedy swojego władcę.
Sukces spowodował, że namawiany przez swoich doradców Duszan zdecydował o przyjęciu tytułu cara. Miał zajmować miejsce dotąd należne bazyleusom, czyli cesarzom z Konstantynopola. Oficjalnie król Stefan przyjął tytuł cara Serbów i Greków 16 IV 1346 roku. Carstwo miało doprowadzić do zjednoczenia pod serbskim berłem wszystkich ziem należących do Paleologów z Serbią. Oczywiście program ten nie spotkał się z dobrym przyjęciem w Konstantynopolu. Stefan chciał uchodzić za wiernego „greckim”, czytaj bizantyjskim, ideałom i na ziemiach oderwanych od Bizancjum rządził zgodnie z „greckim” obyczajem stosując cesarskie prawodawstwo. W tych rejonach administracja posługiwała się też obowiązkowo językiem greckim.
Serbskie prawo – Statut Duszana
21 V 1349 roku w Skopje ogłosił Statut – kodeks złożony z stu pięćdziesięciu trzech paragrafów. Zbiór przepisów był inspirowany rozwiązaniami znanymi ludom bałkańskim z prawodawstwa Kodeksu Justyniana. W 1354 roku kodeks Stefana został powiększony do ponad dwustu paragrafów.
Statut Duszana umacniał i rozszerzał kompetencje sądów, likwidował zgromadzenia chłopów (znane z innych państw słowiańskich wiece), porządkował sprawy związane z relacjami między poszczególnymi stanami społecznymi umacniając feudalizm w Serbii i wreszcie definitywnie wzmacniał pozycję cerkwi. Potępiał wyznanie katolickie i zabraniał Serbom zawierania związków małżeńskich z przedstawicielami zachodniego kościoła. Pozostawiony przez cara kodeks przeżył go długie lata i był doskonałym przykładem rozwiązań wyrastających z prawodawstwa bizantyjskiego, a funkcjonującego na słowiańskim prawosławnym gruncie.
