Proces rozpadu Związku Sowieckiego był szybki. Dla wielu zachodnich komentatorów wręcz szokująco. Walny udział miały w tym republiki bałtyckie, które po prawie pół wieku sowieckiej dominacji miały nadzieję na odzyskanie niepodległości.
Niepodległości dodajmy odebranej im na skutek porozumień niemiecko-sowieckich z traktatu Ribbentrop-Mołotow. Deklaracja niepodległości Łotwy z 21 VIII 1991 roku stała się też dla Łotyszy początkiem długiej drogi w kierunku zachodnich struktur gospodarczych i bezpieczeństwa.
Burzliwy rok 1990
Przez cały ten rok organizacje łotewskie próbowały nawiązać dialog z władzami sowieckimi i wyjaśnić przyczyny dążenia do niepodległości. Naczelny argument w postaci konieczności odzyskania państwowości utraconej przez sowiecką przemoc w 1940 roku nie był łatwy do zaakceptowania przez Kreml. W rozgrywkach brali udział łotewscy deputowani do Rady Najwyższej ZSRS. Dyskusje z Gorbaczowem miały czasem burzliwy przebieg, ale nigdy nie przybrały z jego strony formuły dyktatu.
Ostatni przywódca ZSRS nalegał na pozostanie Łotwy w odnowionej formule państwa federacyjnego, które miałoby kierować się wartościami demokratycznymi. Nie znajdował jednak zrozumienia u swoich łotewskich partnerów, którzy optowali za niepodległym i „odnowionym” państwem, które byłoby kontynuatorem przedwojennej republiki.
Ku wolności
Rodzące się instytucje nowopowstałej republiki miały jednak poważny balast w postaci lojalnej wobec Kremla „mundurówki”: wojska, OMON-u i milicji. Obawiano się szczególnie erupcji przemocy po nieudanej próbie puczu Janajewa w Moskwie 19 VIII 1991. Okazało się jednak, że odzyskanie władzy przez zdeklarowanych komunistów nie ma już wielkich szans na realizację.
Ogólnołotewski Komitet ocalenia Narodowego ogłosił przejęcie władzy w republice, a paramilitarne formacje milicji – OMON zajęły budynki telewizji i radia. W próbie puczu na Łotwie uczestniczyli też dowódcy Wojskowego Okręgu Bałtyckiego i I sekretarz Komunistycznej Partii Łotwy – Boris Pugo. Gdy puczyści zorientowali się, że przewrót w Moskwie okazał się klęską, Pugo wraz żoną popełnili samobójstwo. Rada Najwyższa sowieckiej bałtyckiej republiki podjęła decyzję o przywróceniu niepodległości państwa łotewskiego. Miało to miejsce 21 VIII 1991 roku. Dzień później niepodległość Łotwy uznała Islandia, a dwa dni później kolejne państwa Europy łącznie z Niemcami, Polską i Francją.
