Inwazja III Rzeszy na Związek Sowiecki była jednym z najważniejszych wydarzeń w historii II Wojny Światowej i całego XX wieku. Przyczyniła się do zmian w składzie etnicznym Europy Środkowej i Wschodniej, finalnie doprowadzając do Zimnej Wojny.
Konflikt niemiecko-sowiecki był już analizowany na wiele różnych sposobów. Rozpatrywano jego narodowe, kulturowe, etniczne i polityczne konteksty. W istocie zawierał w sobie wiele innych mniejszych potyczek i zatargów, które miały miejsce między narodami będącymi sojusznikami walczących stron lub nawet znajdującymi się pod niemiecką okupacją. Szok pierwszych tygodni po uderzeniu III Rzeszy i jej sojuszników ustąpił w Sowietach pola niezwykłej mobilizacji, która obficie podlewana państwowym terrorem, pozwoliła zachować spoistość totalitarnego kolosa i kosztem potwornych strat po kilku latach pokonać narodowo-socjalistyczne Niemcy.
Przyczyny
Do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej przyczynił się brak porozumienia między Moskwą a Berlinem w sprawie podziału stref wpływów w Euroazji. Ponadto warto też nadmienić, że Hitler już w latach dwudziestych wskazywał na wschodnie niziny Europy jako na wymarzoną przestrzeń do życia dla narodu niemieckiego. Zbrodnicza ideologia narodowego socjalizmu, niezależnie od uwarunkowań politycznych, czyli stopnia zażyłości obu Państw po pakcie Ribbentrop-Mołotow, zakładała częściową depopulację Słowian z obszarów nizin wschodniej Europy.
Obszar aż po Ural miał być gospodarczym i żywnościowym zapleczem III Rzeszy. Ponadto Niemców mocno mobilizowała katastrofalna nieudolności Armii Czerwonej podczas Wojny Zimowej z Finlandią. Olbrzymia liczebnie Armia Czerwona dysponowała wielokrotnie większym do Wehrmachtu parkiem maszynowym. Jednak w dużej części były to maszyny niezdatne do użycia. Z blisko dwudziestu tysięcy czołgów (sic!), jakimi dysponowała armia Stalina tylko część była zdolna do działań bojowych i mogła zostać obsadzona przez, w miarę wyszkoloną, załogę.
Inwazja
Do inwazji na Związek Sowiecki doszło 22 czerwca 1941 roku o godzinie 3:15. Kryptonim operacji przeciwko ZSRS – Barbarossa – nawiązywał do postaci wielkiego cesarza z dynastii Hohenstaufów panującego w latach 1155 – 1190.
Przeciwko mobilizowanej od 14 czerwca Armii Czerwonej (są różne hipotezy dotyczące tego, z mobilizacją w celu inwazji na III Rzeszę i resztę kontynentu włącznie) Wehrmacht rzucił jednostki podzielone na trzy grupy: Wilhelma von Leeba Grupa Armii „Północ” w kierunku na Leningrad, Fedora von Bocka Grupa Armii „Środek” w kierunku na Moskwę i Grupa Armii „Południe” Gerda Rundstedta w kierunku na Ukrainę.
Już w pierwszych godzinach inwazji Luftwaffe zadawała Sowietom olbrzymie straty. Na lotniskach zostało zniszczonych ponad dwa tysiące sztuk sowieckich samolotów. Niemcy w błyskawicznym tempie zdobywali kolejne obszary terytorium ZSRS. Koncentrując się na oszacowaniu pozycji i liczebności jednostek pasa przygranicznego, Państwa Osi nie doszacowały jednak sowieckiego potencjału mobilizacyjnego i produkcyjnego, co miało odbić się na rezultacie całej operacji. Szybkość i tempo niemieckich sukcesów w początkowym okresie oraz entuzjazm wielu narodów ZSRS wobec wkraczających oddziałów Państw Osi, nie sprzyjał dobrej ocenie sytuacji w kolejnych tygodniach.
