
Kartka z kalendarza. 22 marca – Litwa, Rzesza i kryzys w sprawie Kłajpedy
W marcu 1939 roku sytuacja w Europie była mocno napięta. Wciąż nie opadł jeszcze kurz po wydarzeniach związanych ze złamaniem przez Rzeszę postanowień monachijskich i zajęciem w połowie tego miesiąca Czech. Niemcy chcieli wykorzystać sytuację do dalszego poszerzania swoich wpływów w Europie Środkowej i Wschodniej.
By realizować ten cel Berlin postanowił zakończyć nabrzmiewający od wielu lat konflikt z Litwą o Kraj Kłajpedy. Kłajpeda, czyli dawny pruski port Memel została odłączona od Niemiec. Miastem i niewielkim skrawkiem terytorium lezącym nad brzegami Niemna zarządzała administracja Ligi Narodów. Na ponad dwóch i pół tysiąca kilometrów kwadratowych terenu, żyła społeczność złożona w dużej mierze z Niemców i Litwinów. Litwini zamieszkujący obszar przy ujściu Niemna do Bałtyku byli od wielu dziesiątek lat silnie związani z niemiecką kulturą i protestantyzmem. Dość znacznie różnili się od swoich pobratymców zamieszkujących środkowe obszary Litwy.
Od 15 stycznia 1920 roku w Kłajpedzie stacjonowały jednostki francuskiego wojska, które miały zapewnić w mieście porządek i wzajemne pokojowe współżycie obu etnosów. Przy czym należy podkreślić, że nie było to całkowicie bezstronne panowanie. Francuzi dążący do trwałego oderwania regionu od Niemiec starali się utrudniać Niemcom manifestowanie uczuć narodowych. Litwini widzieli w tym maleńkim obszarze prawdziwe okno do handlu międzynarodowego i szansę rozwoju młodej republiki. W 1923 roku w inspirowanym przez siebie powstaniu Litwini doprowadzili do powstania lokalnych prolitewskich władz, które wraz z jego pomyślnym końcem poprosiły o włączenie regionu do Litwy. Tak dawny pruski port trafił w obręb przedwojennego państwa Litewskiego.
Zaskoczony Zachód
19 marca 1939 roku powracający z Włoch ówczesny minister spraw zagranicznych Litwy Juozas Urbšys miał w Berlinie spotkanie z von Ribbentropem, który przekazał mu ultimatum w sprawie przekazania Rzeszy Kraju Kłajpedy ze względu na nasilające się incydenty na tle narodowościowym i cierpienia Niemców. Von Ribbetrop zagroził, że w wypadku braku zaspokojenia roszczeń niemieckich III Rzesza interweniuje zbrojnie i Wehrmacht zatrzyma się dopiero na linii granicy tego spornego regionu. Terminem granicznym miał być 25 marca 1939. Litwa po przylocie Urbšysa do kraju zdecydowała się na przyjęcie propozycji niemieckich.
W rezultacie 21 marca późnym wieczorem rząd litewski poinformował Sejm Litwy o konieczności opuszczenia spornego terytorium. W dokumencie antydatowanym na 22 III Litwa godziła się na przekazanie III Rzeszy Kraju Kłajpedy, wycofanie swoich sił porządkowych i ewakuację administracji. Do portu zbliżył się potężny zespół niemieckich okrętów wojennych złożony nawet z pancerników – bardzo silny i zdecydowanie potężniejszy niż litewskie siły porządkowe w mieście. Wehrmacht wkroczył na sporne terytorium 23 III 1939. Port w Kłajpedzie odzyskał nazwę z okresu Cesarstwa Niemieckiego – Memel. Litwa straciła ponad dwa tysiące kilometrów kwadratowych terytorium i ponad sto pięćdziesiąt tysięcy mieszkańców. W sprawie Kłajpedy nie interweniowały mocarstwa zachodnie, które sprawiały wrażenie kompletnie zaskoczonych butą i arogancją Niemców.
Pogwałcenie przez Berlin porozumień z Monachium było dla Zachodu szokiem. Szybko okazało się, że rozochocone niemieckie apetyty nie ustaną na skutek polityki zaspokajania roszczeń.
(Na zdjęciu: Joachim von Ribbentrop (z prawej) i Juozas Urbšys podpisują umowę o przekazaniu III Rzeszy Okręgu Kłajpedy. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe)