Kartka z kalendarza. 23 lipca – przywilej czerwiński
Przywilej czerwiński to jeden z przywilejów szlacheckich, który miał wpływ na prawną pozycję tej wartstwy w późniejszej Rzeczpospolitej.
Był to jeden z przywilejów stanowych, czyli aktów prawnych wydawanych przez królów polskich w XIV i XV wieku na mocy których stan szlachecki uzyskiwał szczególne uprawnienia polityczne, gospodarcze i, co było szczególnie irytujące dla mieszczaństwa i chłopstwa, zwolnienia od niektórych obowiązków o charakterze publicznym. Prawo ustalone w Czerwińsku nad Wisła, podobnie jak inne tego typu nadawane przez monarchów polskich w XIV i XV stuleciu, wywodziło się z tradycji grupowych i indywidualnych przywilejów rycerstwa w XII i XIII wieku.
Z biegiem czasu okazało się, że kolejne ukłony w stronę szlachty powodowały stopniowy wzrost oczekiwań tej grupy, domagającej się od monarchów coraz to większej roli w życiu państwa.
Terytorialny podział przywilejów
Przywileje nadawane przez monarchów rycerstwu, a później szlachcie miały długa tradycję ograniczenia ich funkcjonowania do określonych ram terytorialnych. Wynikało to z faktu iż spora część z nich była nadawana w okresie rozbicia dzielnicowego.
Współcześnie dzielimy przywileje szlacheckie na dwie grupy: te prowincjonalne, zwane też ziemskimi, obejmujące szlachtę jednej z prowincji lub ziemi. Druga grupę stanowią przywileje generalne, które nadawane były szlachcie na trenie całego kraju. Przywilej czerwiński należy właśnie do tej drugiej grupy.
Przywilej czerwiński
Został on nadany przez Władysława Jagiełłę 23 VII 1422 roku na sejmie w Czerwińsku nad Wisłą przed wyprawą na Krzyżaków. Król darował szlachcie nienaruszalność majątków ziemskich, co faktycznie oznaczało nietykalność majątkową.
Majątek nie mógł być skonfiskowany bez wyroku sądowego opartego na prawie pisanym. Ponadto nikt nie mógł pełnić jednocześnie funkcji starosty i sędziego miejskiego. Zasada ta jest nazywana zasadą incompatibilitas, po łacinie niepołączalność, która nie tylko przetrwała w polskim systemie długie lata, ale też z biegiem czasu została poszerzona o brak możliwości łączenia kolejnych urzędów m.in. wojewody z urzędem starosty i kanclerza z urzędem wojewody. Z biegiem czasu incompatibilitas rozszerzano na kolejne stanowiska w państwie.
