Rocznica podpisania porozumienia między III Rzeszą a Związkiem Sowieckim jest tragiczna dla wielu państw naszego regionu. Pakt o nieagresji między dwoma totalitarnymi mocarstwami zawierał postanowienia dotyczące podziału stref wpływu w Europie Środkowej.
Dla Finlandii, Litwy, Polski, Rumunii, Łotwy i Estonii dokument oznaczał utratę terytoriów bądź niepodległości. Dla całej Europy zaś zwiastował pożogę wojenną. Stalin pozostawiał Hitlerowi otwarte drzwi do inwazji na Polskę. Pakt stał się także wstępem do ożywionej wymiany gospodarczej między obiema stronami. Wehrmacht miał ruszyć na zachód dzięki sowieckim surowcom.
Droga do porozumienia
Po dojściu do władzy narodowych socjalistów relacje pomiędzy Związkiem Sowieckim a Niemcami uległy ochłodzeniu. Hitler i nazistowska wierchuszka publicznie wypowiadali się bardzo negatywnie o Sowietach i zachęcali do współpracy przeciwko komunistom państwa Europy Środkowej. W miarę łamania postanowień wersalskich przez III Rzeszę w Europie rosło napięcie.
Zachód próbował włączać Moskwę w rozwiązania zmierzające do powstrzymania niemieckiej ekspansji, ale dla Stalina nie były to oferty szczególnie zachęcające. W przemówieniu dotyczącym polityki zagranicznej z 10 III 1939 roku zwanej potocznie mową kasztanową ciepło wypowiadał się na temat Rzeszy i niezwykle kąśliwie o mocarstwach demokratycznych, a to spotkało się z gorącym przyjęciem ze strony Berlina. Po brytyjskich gwarancjach dla Polski i słynnej mowie Becka dla wielu zagranicznych obserwatorów było jasne, że wojna w Europie jest nieuchronna. Hitler potrzebował jednak gwarancji bezpieczeństwa ze strony Kremla. Co do biernej postawy państw zachodnich wobec Polski nie miał wątpliwości.
Postanowienia
Zawarty 23 VIII 1939 w Moskwie traktat nosi nazwę od nazwisk ministrów spraw zagranicznych III Rzeszy i ZSRS: Joachima von Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa. Część oficjalna dotyczyła nieagresji między stronami na dziesięć lat z możliwością automatycznego przedłużenia wobec braku wypowiedzenia na kolejne pięć lat.
W części nieoficjalnej Stalin gwarantował Hitlerowi przyjazną neutralność wobec jego agresji na Polskę. Nie robił tego bezinteresownie. Kremlowski przywództwa miał warunek w postaci sowieckiej partycypacji w podziale terytorium II RP. Sowieci mieli także wolną rękę w sprawie kolejnych kampanii militarnych zwanych przez komunistów „wyzwoleńczymi”. Estonia, Finlandia i Łotwa miały trafić do ich strefy wpływów, Litwę kontrolować miał Berlin. Sowieci zgłosili swoje zainteresowanie rumuńską Besarabią. Na terenie Polski linia rozgraniczenia interesów obu stron miała przebiegać wzdłuż granicy rzek Wisła – Narew – San.
Treść tajnego protokołu była znana Stanom Zjednoczonym już 24 VIII. Amerykanie poinformowali o tajnym załączniku do paktu Brytyjczyków. 25 VIII jego treść była znana we Francji. Mocarstwa zachodnie nie zawiadomiły o treści dokumentu Polski.
