W historii Armenii nie brak jest tragicznych dat. Jedną z nich jest bez wątpienia 26 V 451 roku, kiedy to w wielkiej bitwie z Sasanidami wyginęła większość armeńskich elit.
Warto przybliżyć, więc okoliczności, w jakich doszło do tego tragicznego starcia.
Upadek monarchii w Armenii
Królestwo Armenii, było od wielu wieków kulturowo związane z Iranem. W chwili, rewolty Ardaszira, który przejął władzę w Iranie i rozpoczęcia rządów przez dynastię Sasanidów, zmieniła się sytuacja tego kraju. Armenia stałą się jednym z ostatnich bastionów partyjskiej dynastii Arsacydów, która stała się wroga dla Iranu przyjaźnie nastawiona do Rzymu. Oba mocarstwa napierały na państwa leżące między nimi niszcząc ich niezależność. Upadek Armenii nastąpił w 428 roku.
Przed powstaniem
W Iranie po Wahramie V (420 – 428) tron w Ktezyfoncie przejął Jazdegerd II (439 – 457), który uważał się za prawdziwego protektora zaratusztranizmu. Na okres jego panowania przypadły gwałtowne próby wykorzenienia chrześcijaństwa z regionu Kaukazu, a także polityka odgórnego wiązania lokalnych, kaukaskich notabli z dworem w Ktezyfoncie. Sasanidzi wymagali od zależnych od siebie władców lojalności i wysyłania kontyngentów wojskowych na potrzeby ciągłych wojen z koczownikami w Azji Centralnej. Za antychrześcijańską politykę w regionie odpowiadał wezyr króla Mihr Narses, który starał się nakłonić jak największą liczbę poddanych z Armenii do konwersji na zaratusztranizm, co tylko potęgowało niechęć lokalnych rodów wobec władzy centralnej.
Wymordowana arystokracja
Wiosną 450 roku doszło do wielkiego powstania Armeńczyków przeciwko władzy Sasanidów. Na czele powstania stanął potężny, armeński klan rodu Mamikonianów pod przywództwem arystokraty imieniem Wardan. W tragicznej bitwie pod Awarajem 26 V 451 roku Jazdegerd II wymordował większość zbuntowanej armeńskiej arystokracji. Irańska armia miała przewagę liczebną nad powstańcami. Ponadto używała potężnych jednostek ciężko opancerzonej jazdy i słoni bojowych. W bitwie poległ Wardan i jego brat Hmaik. Król królów pojmał także wdowę po Hmaiku i jego dzieci. Niedobitki klanu Mamikonianów próbowały uciec na rzymską stronę granicy. Deportacje ludności w głąb Iranu i zniszczenia w armeńskich kościołach spacyfikowały kraj. Całkowitym brakiem zainteresowania tragedią armeńskich chrześcijan wykazały się elity w Konstantynopolu. Gdy wybuchło powstanie ludności armeńskiej Cesarstwo musiało zmierzyć się z trudną kwestią sukcesji władzy. 28 VI 450 zmarł, bowiem nie pozostawiwszy męskiego potomka, cesarz Teodozjusz II. Jego następca Marcjan objął władzę dopiero pod koniec sierpnia.
Choć w Armenii jeszcze kilkakrotnie chwytano za broń nie udało się pokonać Sasanidów. Pu upadku imperium Sasanidów Armenia weszła w skład kalifatu. Pojawiła się na mapach świata ponownie dopiero w IX wieku.
