Porozumienie polsko-sowieckie z 30 VII 1941 roku miało na celu przywrócenie stosunków z ZSRS, które zostały zerwane po agresji Sowietów na Polskę 17 IX 1939 roku.
Moskwa, przymuszona przez katastrofalne porażki na froncie do negocjacji uznawała, że współpraca z Polakami w ramach koalicji antyniemieckiej jest warunkiem sprawnego funkcjonowania ich kraju w ramach sojuszu i ukłonem w stronę Londynu.
Dokument normalizował relacje między państwami na niemal dwa lata.
Brytyjski interes
Po agresji III Rzeszy na Związek Sowiecki 22 VI 1941 Wielka Brytania dążyła do normalizacji relacji polsko – sowieckich zerwanych w 1939 roku.
Wynikało to z zainteresowania ZSRS jako potencjalnym sojusznikiem w montowanej przez Londyn koalicji antyhitlerowskiej w myśl założenia Churchilla, że w „wypadku inwazji Hitlera na piekło jest gotów sprzymierzyć się z samym diabłem”.
Dla Londynu inwazja Rzeszy na Związek Sowiecki była wspaniałą okazją do złapania „drugiego oddechu” po kompromitujących niepowodzeniach wojsk brytyjskich na Bałkanach.
Układ
Pierwsze spotkanie między przedstawicielami Polski i ZSRS miały miejsce już 5 VII, czyli w niespełna dwa tygodnie po rozpoczęciu „Barbarossy”. Na pierwszym spotkaniu Polskę reprezentował minister spraw zagranicznych August Zaleski. Układ przewidywał przywrócenie stosunków dyplomatycznych między obydwoma krajami oraz stworzenie w Związku Sowieckim armii polskiej pod dowództwem polskim. W pierwszym spotkaniu uczestniczył także Aleksander Cadogan sekretarz stanu w brytyjskim MSZ.
Rozmowy trwały do 30 VII 1941, kiedy to zostały definitywnie zakończone podpisaniem traktatu przez premiera RP Władysława Sikorskiego i ambasadora ZSRS w Londynie Iwana Majskiego. W dokumencie nie znalazła się informacja o nienaruszalności polskich granic powstałych na mocy traktatu ryskiego, co budziło liczne kontrowersje. Wprawdzie Sowieci uznawali w dokumencie porozumienia z Niemcami z 1939 roku za nieważne, ale to nie zabezpieczało polskich granic wschodnich. Strona sowiecka ponadto decydowała się na zwolnienie z Gułagu polskich zesłańców, co z pewnością uratowało tysiące istnień. Na mocy traktatu powstawały Polskie Siły Zbrojne w ZSRS pod dowództwem Władysława Andersa. Sowieci zerwali stosunki dyplomatyczne z rządem polskim 25 IV 1943 roku po upublicznieniu przez Niemców informacji o odkryciu masowych grobów polskich oficerów w Katyniu.
