Kartka z kalendarza. 7 maja – Początek obrad Sejmu Konwokacyjnego

Wraz ze śmiercią Augusta III rozpoczął się okres walki o władzę w Rzeczpospolitej i zakulisowe rozmowy o nowym władcy. Jednak nie tylko to było przedmiotem sporów i dociekań. Coraz śmielej mówiono o konieczności reform Rzeczpospolitej.

Duży wkład w debatę o modernizacji kraju miała familia Czartoryskich. Sejm, który rozpoczął obrady 7 V 1764 przeszedł do historii jako jedna z prób unowocześnienia państwa i podtrzymania jego rozpadającej się konstrukcji.

Program stronnictwa Czartoryskich

Rodzina Czartoryskich postulowała konieczność reform państwa. Reprezentantami „famili” dążącymi do zmian byli: bracia August i Michał Czartoryscy, ich siostrzeniec Stanisław Poniatowski oraz kuzyn Andrzej Zamoyski. Postulowali oni podczas obrad: likwidację liberum veto, ustanowienie (w okresie, gdy nie ma zwołanego Sejmu) Nieustającej Rady Rezydentów, która byłaby odpowiednikiem współczesnego rządu, przeprowadzenie reformy sądownictwa, kodyfikację dotychczasowego prawodawstwa, reformę szkolnictwa i postulaty gospodarcze.

Te ostatnie były skupione wokół tragicznej sytuacji miast, które po okresie wojen podupadły i nie miały perspektyw rozwoju. Ponadto reformatorzy postulowali także wprowadzenie nowej polityki poboru podatków ze szczególnym uwzględnieniem wprowadzenia protekcyjnej polityki celnej, co miało pomóc zasilić skarb państwa.

Reformy Sejmu Konwokacyjnego

Udało się utworzyć komisję skarbową: osobną dla Korony i dla Litwy, której członkowie mieli być wybierani na dwuletnią kadencję. Komisja miała zajmować się zbieraniem podatków i decydowaniem o wydatkach skarbowych. Sejm przyjął także cło generalne, co pozwoliło na zniesienie ceł prywatnych oraz myt.

Powołano komisję menniczą, która, w odpowiedzi na bicie przez króla Prus fałszywej monety, powołała rok później Mennicę Królewską i ujednoliciła bardzo bogaty system miar i wag. W kwestiach obronności udało się podczas obrad doprowadzić do utworzenia komisji wojskowej, która miała za zadanie sprawowanie kontroli nad hetmanami i unowocześnienie armii. Zmiany dosięgły też sam sposób prowadzenia obrad Sejmu. Posłowie mieli od tej chwili przestać przysięgać na instrukcje poselskie. Uchwalono też konieczność wprowadzania regulaminu obrad, co pozwoliło wyodrębnić sprawy zwane „materiami ekonomicznymi”, które miały być głosowane zwykła większością. Był to pierwszy krok w stronę ograniczenia liberum veto.

Sejm Konwokacyjny wskazał kierunek zmian

Zniesiono też jurydyki szlacheckie w miastach królewskich, jeżeli nie posiadały one podstawy prawnej. W stosunku do miast podjęto też jeszcze jedną bardzo ważną uchwałę: zniesiono w nich prywatne sądownictwo. W samym zaś sądownictwie udało się przegłosować zmianę, zgodnie z którą, wyroki miały zapadać za zwykła większością głosów.

Sejm nie wprowadził gruntownej reformy państwa, ale wskazał ogólny kierunek zmian, co nie przypadło do gustu mocarstwom ościennym.

Ilustracja: fragment obrazu Bernarda Bellotta „Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego”