Ustawa rządowa z 3 V 1791 roku była pierwszym aktem tego typu na kontynencie europejskim a drugim na świecie po konstytucji USA z 1787 roku. Autorami tego ważnego dokumentu byli król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołataj, który dokonał finalnej redakcji treści dokumentu.
Była próbą uratowania upadającej I Rzeczypospolitej poprzez próbę wprowadzenia nowoczesnej monarchii konstytucyjnej i ograniczenia roli magnaterii, która doprowadziła do oligarchizacji kraju. Konstytucja znosiła niebezpieczny dualizm urzędów w I Rzeczpospolitej, liberum veto, wolną elekcję i zakaz nabywania majątków ziemskich i piastowania urzędów publicznych przez mieszczaństwo.
Założenia
Konstytucja miała wprowadzać system monarchii parlamentarnej i skutecznie wzmacniać pozycję monarchy i rządu. W dokumencie zacieśniono unię polsko-litewską i jednocześnie zachowano federacyjny charakter państwa. Autorzy konstytucji wprowadzili zasadę zwierzchności narodu oraz podziału władzy zgodnie z idami Monteskiusza.
Po raz pierwszy w naszej historii doszło więc do ustalenia trójpodziału władzy na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Założenia szczegółowe jakie wprowadzała Konstytucja
Sejm stawał się dwuizbowym organem władzy a nie jak dotychczas instytucją trójstanową. Do izby poselskiej miało wchodzić 204 posłów wybieranych na sejmikach oraz 24 przedstawicieli miast, którzy mieli pochodzić z wyborów w miastach. Izbą wyższą parlamentu miał być Senat złożony z wojewodów i kasztelanów (102 członków). Organ ten miał być poszerzony o biskupów diecezjalnych, metropolitę unickiego i ministrów, co dawało łącznie 132 osoby. Nominację na urząd senatora miał dokonywać król spośród kandydatów przedstawionych przez sejmiki.
Kadencja Sejmu miała być dwuletnia. Wszystkie ustawy miały być głosowane większością zwykłą lub kwalifikowaną bez możliwości użycia liberum veto. Na czele państwa miał stać monarcha, który sam nie mógł już ponosić odpowiedzialności za podpisywane dokumenty – brali ją na siebie ministrowie.
Reforma sądów, armii i skarby państwa
Zniesiono wolną elekcję i monarchia w Polsce miała stać się dziedziczną po śmierci Stanisława Augusta, przekazaną w ręce dobrze wspominanych przez szlachtę saskich Wettynów. Władza wykonawcza miała być skupiona w rękach Straży Praw w skład której wchodzili król, prymas i ministrowie. W obradach rady mogła uczestniczyć także dwójka dodatkowych gości w postaci pełnoletniego następcy tronu i marszałka sejmu. Władza sądownicza miała być w rękach zreformowanych sądów. Sądy grodzkie, ziemskie i podkomorskie miały zostać zastąpione przez sądy ziemiańskie. Powstały także jako sądy drugiej instancji Trybunały Małopolski i Wielkopolsk odpowiednio w Lublinie i Piotrkowie Trybunalskim.
Ponadto reformowano także wiele innych instytucji w tym skarb państwa i armię. Mimo determinacji modernizatorów państwa opór wobec zmian wprowadzanych przez konstytucję był bardzo silny. Wkrótce też zareagowały mocarstwa ościenne.
