The Bulgarian State in 927 – 969. The Epoch of Tsar Peter I., ed. by M.J. Leszka, K. Marinow, Łódź – Kraków 2018, ss. 686.
Na łamach naszego portal wielokrotnie poruszaliśmy tematy związane z historią i kulturą Bałkanów, a w tym z historią i kulturą Bułgarii. Znakomita praca napisana pod kierunkiem Mirosława Leszki i Kiriła Marinowa poświęcona dziejom Bułgarii w czasach panowania cara Piotra I zasługuje na uwagę. Nie tylko ze względu na poruszaną w niej tematykę, ale także ze względu na bardzo ciekawy sposób prezentacji tematu, który nie jest w naszym kraju szczególnie popularny. Książka zachęca też do dalszego zapoznawania się z tematyką przemian we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej i Wschodniej. Panowanie Piotra ma szczególne znaczenie w historii Bułgarii. Zarządzał on dynamicznie rozwijającym się państwem na terytorium ciągnącym się od rejonu Epiru po wschodnie wybrzeża Morza Czarnego. Przejściowo pod panowaniem Bułgarii w tym okresie znajdowały się ziemie Serbii i terytoria położone na północnych wybrzeżach Dunaju. Wojsko Bułgarii nie tylko skutecznie pilnowało interesów tego państwa na Bałkanach, ale także zapewniało regionowi bezpieczeństwo oddzielając region od siedzib agresywnych Pieczyngów i Węgrów. Carstwo było domem dla wielu różnych ludów i prawdziwym kulturowym tyglem.
Konstrukcja pracy
Książka została wydana w ramach serii Byzantina Lodziensia. Książka ujrzała światło dzienne dzięki Wydawnictwu Uniwersytetu Łódzkiego, a za jej dystrybucję poza granicami Polski odpowiada Jagiellonian University Press. Książka powstała dzięki wsparciu ze środków Narodowego Centrum Nauki. Publikacja podzielona została na zasadnicze części: Events, Structures i Interpretations. W tym miejscu trzeba nadmienić, że wszystkie one podzielone są na rozdziały, a część poświęcona recepcji dziedzictwa bułgarskiego carstwa w tym okresie dodatkowo autorzy podzieli na dwie większe części. W części „A” prezentują, w jaki sposób postrzegano panowanie Piotra I w średniowieczu, a w części „B”, w jaki sposób współczesna historiografia odnosi się do panowania wielkiego władcy Bułgarów. Na końcu publikacji czytelnik znajdzie liczącą niemalże sto stron bibliografię zbiorczą dla wszystkich materiałów opublikowanych w książce. Bibliografia została klasycznie podzielona na część prezentującą źródła i cześć złożoną z opracowań i monografii. Na końcu książki znajdziemy duży materiał fotograficzny prezentujący zabytki związane z czasem panowania cara Piotra oraz artefakty numizmatyczne prezentujące jego wizerunki i wizerunki cesarzowej Marii Lekapeny.
Materiał źródłowy
Źródła wykorzystane w pracy stanowią o sile prezentowanej publikacji. Za ich prezentację dla czytelników odpowiedzialni byli Zofia Brzozowska, Mirosław Leszka i Kirił Marinow. Zdecydowana większość źródeł wykorzystanych w pracy to źródła pochodzące z Bizancjum, które w X wieku powoli nadrabiało okres zapaści w tzw. „wiekach ciemnych” i burz związanych z ikonoklazmem. Fundamentalne znaczenie dla badań nad okresem panowania cara Piotra mają między innymi dzieło anonimowego kontynuatora kroniki Teofanesa, kronika Jana Skylitzesa i prace Konstantyna VII Porfirogenety. Cesarz Konstantyn w „De admistrando imperio” opisał dzieje i rozwój wielu społeczności zamieszkujących ówczesne Bałkany. Badacze wskazali na fakt, że biorąc pod uwagę poziom rozwoju kultury bułgarskiej w tym okresie istotne dla książki są źródła rodzimego pochodzenia. Carstwo Bułgarii dysponowało piękną tradycją spisywania swych dziejów i upamiętniania zwycięstw nie tylko nad wojskami cesarskimi, ale także nad państwami wschodnich, słowiańskich sąsiadów.
Bułgaria Piotra
Książka prezentuje historię panowania cara Piotra, który objął państwo po Symeonie w maju 927 roku. Zastał państwo wyczerpane wieloletnim konfliktem z Cesarstwem. Zamiast go kontynuować rozpoczął konsolidację terytoriów, które już miał do dyspozycji. Przyjął tytuł „basileusa Bułgarów” i pobierał od Cesarstwa daninę. Ponadto by zażegnać spory i zacieśnić współpracę z kulturowym centrum poślubił wnuczkę cesarza Romana I – Marię Lekapenę. W czasach jego panowania zaszły w Bułgarii potężne zmiany, które wpłynęły na kształt tego państwa. Powoli umacniała się warstwa arystokracji ziemskiej kosztem wolnych chłopów. W państwie wybuchały bunty, a coraz to silniejsi posiadacze ziemscy zaczynali sobie rościć pretensje do udziału w rządach. Piotr był wielkim mecenasem kultury i sztuki. W publikacji mamy możliwość zapoznania się z ciekawymi obiektami budowlanymi, które powstały z inicjatywy Piotra i jego wykształconej, cesarskiej małżonki. Znakomitym przykładem wpływów nowoczesnych, bizantyjskich rozwiązań na carską architekturę i sztukę są opisywane w pracy szeroko zabytki z monasteru na wzgórzu w Avradak. W tekście znajdziemy opisy artefaktów bułgarskich i wzmianki poświęcone zabytkom pochodzącym bezpośrednio z Konstantynopola.
W książce znajdujemy opis wspaniałego i niezwykle złożonego świata średniowiecznej Bułgarii, która nie tyle dominowała nad Bizancjum, co w pewnym momencie tworzyła z cesarstwem wspaniałą symbiozę. Warto jest poświęci czas na tę publikację i zrozumieć jak prądy myślowe i artystyczne z Bliskiego Wschodu i małoazjatyckich obszarów Cesarstwa ewoluowały w bałkańskim środowisku, czego dobrym przykładem jest choćby nawiązująca do manichejskiej (Prorok Mani spłoną w Iranie w 276 roku!) sekty paulicjan sekta bułgarskich bogomiłów, dopatrująca się w świecie nieustannej walki dwóch porządków: dobrego i złego. Ze względu na rozmiary może być to przygoda nawet na kilka weekendów.
