28 września odbyła się prezentacja wyników badania socjologicznego przeprowadzonego na Ukrainie i w Polsce na temat stosunków obu państw. Respondenci odpowiadali na pytania dotyczące współpracy gospodarczej i bezpieczeństwa między krajami, wzajemnego postrzegania, skojarzeń.
Badacze ustalili również poziom świadomości mieszkańców obu krajów o dziedzictwie kulturowym sąsiada oraz stan relacji międzyludzkich. Prezentacja była organizowana przez Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Fundację Friedricha Eberta oraz Rada Polityki Zagranicznej Ukraiński Pryzmat.
Prelegentami podczas prezentacji byli: Maria Kowal (ekspertka ds. Europejskich studiów Rady Polityki Zagranicznej Ukraiński Pryzmat) Nadija Kowal (kierownik działu informacyjno-analitycznego Instytutu Ukraińskiego), Iwona Reichardt (członek zarządu Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu) i Laurinas Vaičunas (prezes Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu).
Komentatorem w trakcie prezentacji był Łukasz Adamski, zastępca dyrektora Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, a funkcję moderatora pełnił Hennadij Maksak, dyrektor wykonawczy Rady Polityki Zagranicznej Ukraiński Pryzmat.
Nadia Kowal podkreśliła, że ostatnie podobne badania socjologiczne były prowadzone prawie 10 lat temu. Od tego czasu bardzo dużo się zmieniło w dwustronnych stosunkach – okupacja Krymu i początek rosyjskiej agresji na Donbasie, fala ukraińskiej migracji do Polski po roku 2014, napięcia w stosunkach historycznych. Te nowe warunki potrzebowały ponownego zebrania danych o wzajemnym stosunku Polaków i Ukraińców. Badanie było prowadzone w formie online i wzięło w nim udział ponad 1000 Polaków i 2200 Ukraińców. Odpowiadali na ponad 40 różnorodnych pytań.
Skojarzenia
Pierwsze pytanie dotyczyło skojarzeń, które pojawiają się u Ukraińców przy słowie „Polak”, „Polska” i analogicznie – u Polaków przy słowie „Ukrainiec”, „Ukraina”.
Otóż najczęściej spotykane skojarzenia to pozytywne cechy charakteru, sąsiedztwo oraz migracja zarobkowa. Te trzy odpowiedzi zajęły pierwsze trzy miejsca zarówno w ankiecie Ukraińców, jak i Polaków. Rozbieżności natomiast są w historycznych skojarzeniach – w polskiej ankiecie zajęły one 5. miejsce, natomiast w ukraińskiej dopiero 15. I jeśli u Polaków te historyczne skojarzenia zazwyczaj są bardzo konkretne (przede wszystkim Rzeź Wołyńska), to u Ukraińców są bardziej ogólne, dotyczące wspólnej historii.
Jako problem można uznać to, że Polacy i Ukraińcy prawie nie mają skojarzeń z kulturą sąsiedniego narodu. Są one bardzo skąpe. Ukraińcy znają jedynie najwybitniejsze postaci kultury polskiej – Chopina, Sienkiewicza itd. Polacy natomiast w danych ankietach nie wspominali o przedstawicielach kultury ukraińskiej. W nawiązaniu do tego zadano pytanie dotyczące tego, jak Ukraiński Instytut może wpłynąć na popularyzację ukraińskiej kultury w Polsce. Nadija Kowal oceniła, że Polska jest jednym z priorytetowych kierunków działalności jednostki, a omawiane badanie może pomoc wypracować strategie działań tej instytucji w tym kierunku. Dodała również, że w najbliższych latach planowane jest otwarcie filii Instytutu Ukraińskiego w Warszawie.
Polityka
Bardzo ciekawie wygląda to, jak Ukraińcy i Polacy oceniają polityczną sytuację we własnym i sąsiednim kraju. Respondenci z obu państw dość podobnie oceniali polityczną sytuację na Ukrainie – 41% Ukraińców i 34% Polaków miało o niej negatywną opinię, a 20% Ukraińców i 15% Polaków – bardzo negatywną. Natomiast co do politycznej sytuacji w Polsce są bardzo duże rozbieżności. 32% Polaków oceniło ją negatywne, a tylko 3% Ukraińców dało tę samą odpowiedź. Bardzo negatywnie polityczną sytuację w Polsce oceniło 20% Polaków i tylko 0,45% Ukraińców. Natomiast 41% Ukraińców postrzega ją pozytywnie (Polaków – 19%), a 38% – neutralnie (to też zdanie 19% ankietowanych Polaków).
Mówiąc o negatywnych stronach ukraińskiej sytuacji politycznej, Polacy uważają za najbardziej negatywne jej cechy to wskazują na zły styl urządzenia państwem, jakość elit politycznych, złą sytuację gospodarczą oraz zależność od Rosji podczas wojny i wyzwanie dla bezpieczeństwa państwa ukraińskiego. Wśród Ukraińców podobnego badania przeprowadzić się nie udało, bo zbyt niski procent Ukraińców ocenił polityczną sytuację w Polsce jako negatywną.
Turystyka
Iwona Reichardt podkreśliła że prawie 40% ankietowanych Ukraińców było w Polsce, a 59% chcę sąsiedni kraj odwiedzić. Z kolei 25% Polaków było na Ukrainie, 56% – chce tam pojechać. To oznacza, że Polacy i Ukraińcy najczęściej spotykają się w Polsce, ale jest duży potencjał na rozwój turystyki w obie strony i rozwoju kontaktów obu narodów.
Wśród Ukraińców odwiedzających Polskę 69% procent było w Polsce więcej niż raz, a 20% – ponad 10 razy. Natomiast wśród Polaków odwiedzających Ukrainę 51% było w tym państwie więcej niż raz, ale tylko 6% więcej niż 10 razy. Oczywiście są to różnego rodzaju odwiedziny. W celu turystycznym na Ukrainę pojechało 78% Polaków, a 48% ankietowanych Ukraińców wskazało ten cel mówiąc o własnych wizytach do Polski. Jedynie 13% Polaków jeździło na Ukrainę w sprawach pracy, a aż 48% Ukraińców w tym celu jeździło do Polski.
Rodzina i język
Ponadto, 16% Ukraińców odpowiedziało w ankiecie, że ma w członków rodziny Polaków, a 14% Polaków zadeklarowało że mają członków rodziny narodowości ukraińskiej. Jednak jak bliskie to jest rodzeństwo pozostaje nie do końca jasne. Przy tym małżeństwa polsko-ukraińskie wciąż są bardzo rzadkie.
Tylko 12% Polaków zadeklarowało znajomość języka ukraińskiego (chociażby na bazowym poziomie), czy czym 59% procent ankietowanych Polaków zna język rosyjski, co najprawdopodobniej jest skutkiem okresu PRL. Natomiast 28% Ukraińców (przede wszystkim młodzieży i osób w średnim wieku) zadeklarowało znajomość języka polskiego.
Znani Polacy, znani Ukraińcy
Laurinas Vaičunas podczas swego wystąpienia opowiedział o tym, że wśród znanych im Polaków, Ukraińcy wymieniają Andrzeja Dudę, Lecha Wałęsę, Lecha Kaczyńskiego, Adama Mickiewicza i Jana Pawła II.
Natomiast Polacy wymieniają Szewczenkę (nie zawsze było zrozumiałe czy mowa idzie o piłkarzu Andriju Szewczence czy poecie Tarasie Szewczence), Władzimira Kliczko, Julię Tymoszenko, Wołodymyra Zełeńskiego i Stepana Banderę.
Według słów Vaičunasa to wskazuje, że wciąż najważniejszą rolę w kształtowaniu stosunków dwóch narodów odgrywają politycy i to nie zawsze jest dla tych stosunków korzystne.
Kultura
Kontynuując wątek słabej znajomości kultury sąsiedniego narodu, Vaičunas podkreślił że odpowiadając na otwarte pytanie o kulturze polskiej, Ukraińcy najczęściej pisali o postaciach kulturowych czasów PRL (aktorów, piosenkarzy itd.), o filmach Jerzego Hoffmana oraz o współczesnych autorach: Andrzeju Sapkowskim i Januszu Leonie Wiśniewskim.
Polacy natomiast najczęściej pisali o serialach telewizyjnych, takich jak „Zniewolona” i „Kozacka miłość”. Ostatni serial jest produkcji rosyjskiej, warto zwrócić uwagę, że w taki sposób faktycznie Rosja kształtuje w Polsce wizję ukraińskiej kultury.
Tak czy inaczej, eksperci zaznaczyli, że ogólny poziom kontaktów codziennych pomiędzy Polakami i Ukraińcami jest nawet wyższy niż spodziewano się przed rozpoczęciem badania. To oznacza, że w obecnej chwili istnieje duży potencjał do tego, by wykorzystać te kontakty i rosnącą wzajemną znajomość obu narodów. Przy dogłębnym analizowaniu podobnych badań i wypracowaniu na tym fundamencie prawidłowych kierunków współpracy politycznej, naukowej i kulturalnej, Polska i Ukraina mogą nie tylko rozwiązać trudne spory historyczne, które trwają już dziesięciolecia, ale też wypracować wspólną wizję przyszłości naszego regionu, która odpowiadałaby oczekiwaniom jak Polaków, tak i Ukraińców.
Cały tekst raportu „Polacy i Ukraińcy w codziennych kontaktach” w języku polskim można pobrać na stronie Kolegium Europy Wschodniej Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu.
