Źródło zdjęcia: PAP
Rok 2021 minął dla Białorusi pod znakiem rywalizacji z Zachodem oraz coraz mocniejszej integracji z Federacją Rosyjską, która może skończyć się ostatecznym wchłonięcia Białorusi przez Rosję.
Wydarzenia mijającego roku świadczą, że sytuacja powoli zmierza ku takiemu scenariuszowi. Łukaszenka już stał się toksycznym politykiem nie tylko dla UE i USA, ale nawet dla Ukrainy czy Mołdawii, które długo powstrzymywały się od ostrych ocen sytuacji na Białorusi. Jednak sam Łukaszenka marginalizuje siebie i doprowadza do utraty możliwości poszukiwania wsparcia międzynarodowego od jakiegokolwiek innego państwa, oprócz Rosji.
Oto najważniejsze wydarzenia związane z Białorusi w 2021 roku.
Udział Swiatłany Cichanouskiej w posiedzeniu Trójkąta Lubelskiego, styczeń 2021
29 stycznia 2021 roku odbyło się, w formacie online, posiedzenie ministrów spraw zagranicznych państw Trójkąta Lubelskiego – Dmytra Kułeby (Ukraina), Zbigniewa Raua (Polska) i Gabrieliusa Landsbergisa (Litwa). Po raz pierwszy w spotkaniu w formacie Trójkąta Lubelskiego uczestniczyła również Swiatłana Cichanouska i był to ważny znak uznania liderki demokratycznej Białorusi nie tylko przez każde z tych państw, ale przez sojusz w całości. Od początku istnienia Trójkąta Lubelskiego sojusz był zainteresowany Białorusią i od razu na jego posiedzenie zaproszono szefa MSZ Białorusi Władimira Makieja. Po wydarzeniach sierpnia 2020 roku „zwycięstwa” Alaksandra Łukaszenki nie uznało żadne z trzech państw Trójkąta Lubelskiego, jednak sojusz nie wypracował wspólnej polityki wobec reżimu Łukaszenki. Dlatego zaproszenie Cichanouskiej było ważnym krokiem w tym kierunku, ponadto, po styczniowym szczycie Dmytro Kułeba oświadczył, że chciałby, żeby w przyszłości „Trójkąt” stał się „Czworokątem”, czyli żeby do tego sojuszu dołączyła demokratyczna Białoruś.
Porwanie Ramana Pratasiewicza, maj 2021
23 maja samolot Boeing 737 firmy Ryanair odbywający międzynarodowy lot rejsowy z Aten do Wilna krótko przed wejściem w litewską przestrzeń powietrzną został przez białoruski samolot myśliwski przymusowo skierowany do Mińska. Po wylądowaniu aresztowano dziennikarza Ramana Pratasiewicza, krytycznego wobec białoruskich władz dziennikarza, współzałożyciela i byłego redaktora naczelnego opozycyjnej sieci NEXTA oraz jego partnerkę, Sofię Sapiegę. Wkrótce wydarzenie to zostało uznane przez społeczność międzynarodową za porwanie, co stało się powodem kolejnej fali sankcji wobec reżimu Łukaszenki.
Sankcje Ukrainy i UE wobec reżimu Łukaszenki, maj−czerwiec 2021
Porwanie samolotu Ryanair z Ramanem Pratasiewiczem na pokładzie doprowadziło do zmiany ukraińskiej polityki w odniesieniu do Białorusi oraz do wprowadzenia czwartego pakietu sankcji UE.
Od sierpnia 2020 do maja 2021 roku ukraińska polityka wobec reżimu Łukaszenki polegała na oddzieleniu „kryzysu politycznego od współpracy gospodarczej”, co faktycznie oznaczało minimalizację istotnych skutków sankcji gospodarczych wobec reżimu. Natomiast w ciągu kilku dni po porwaniu samolotu Ryanair Ukraina podjęła kilka ważnych kroków, które zakończyły dwuznaczność prowadzonej wcześniej polityki. Chodzi zwłaszcza o takie kroki ukraińskiego kierownictwa:
– 24 maja prezydent Zełeński zainicjował zawieszenie lotów pomiędzy Ukrainą a Białorusią, a już następnego dnia ukraiński rząd wydał odpowiedni dekret;
– w tymże dniu, 24 maja, z frakcji parlamentarnej Sługa Narodu wykluczono posła Jewhena Szewczenkę, który niejednokrotnie wyrażał poparcie dla Łukaszenki, a w kwietniu tego roku był u białoruskiego dyktatora z wizytą;
– 26 maja Ukraina zakazała importu prądu z Białorusi i Rosji do 1 października; co prawda ta decyzja zapadła zanim doszło do porwania samolotu z Pratasewiczem; jeszcze przed tym incydentem o zamiarach zakazu kupowania prądu z Białorusi mówił nowy minister energetyki Ukrainy Herman Heraszczenko; już po zatwierdzeniu decyzji minister spraw zagranicznych Ukrainy Dmytro Kułeba potwierdził, że nie jest ona powiązana z porwaniem samolotu, a jest realizacją umowy Wołodymyra Zełeńskiego i Gitanasa Nausedy oraz jest związana z kwestią energetycznego bezpieczeństwa Ukrainy;
– 28 maja Ukraina zamknęła swoją przestrzeń powietrzną dla samolotów zarejestrowanych na Białorusi.
Natomiast 21 czerwca UE wprowadziła czwarty, największy pakiet sankcji wobec reżimu Łukaszenki.
Pakiet ten praktycznie podwoił wcześniej wprowadzone sankcje: poprzednio obejmowały one 88 osób fizycznych i 7 osób prawnych, teraz dodano 78 kolejnych nazwisk i 8 firm i przedsiębiorstw państwowych. Rada UE uzasadniła swoją decyzję „eskalacją poważnych naruszeń praw człowieka na Białorusi i brutalnymi represjami wobec społeczeństwa obywatelskiego, opozycji demokratycznej i dziennikarzy, a także osób należących do mniejszości narodowych”. Faktycznym powodem do wprowadzenia czwartego pakietu stało się porwanie samolotu Ryanair z Ramanem Pratasiewiczem na pokładzie.
Wyjście Białorusi z Partnerstwa Wschodniego, czerwiec 2021
W odpowiedzi na wprowadzenie czwartego pakietu sankcji UE, MSZ Białorusi 28 czerwca ogłosiło wyjście tego państwa z Partnerstwa Wschodniego. Ciekawe, że w oświadczeniu MSZ Białorusi na ten temat już był faktycznie zapowiadany kryzys migracyjny, który nastąpił kilka tygodni po tym.
„Nie możemy wypełniać naszych zobowiązań wynikających z tej Umowy [o Partnerstwie Wschodnim − O.S.] w warunkach sankcji i ograniczeń nałożonych przez Unię Europejską. Z głębokim żalem stwierdzamy, że przymusowe zawieszenie Umowy będzie miało negatywny wpływ na interakcje z Unią Europejską w zakresie zwalczania nielegalnej migracji i przestępczości zorganizowanej” − czytamy w oświadczeniu MSZ Białorusi.
Spotkanie Swiatłany Cichanouskiej z Joe Bidenem, lipiec 2021
28 lipca w Waszyngtonie Swiatłana Cichanouska spotkała się z prezydentem USA Joe Bidenem. To spotkanie stało się punktem kulminacyjnym kilkudniowej wizyty Cichanouskiej w USA, podczas której liderka demokratycznej Białorusi spotkała się z sekretarzem stanu Antonym Blinkenem, doradcą prezydenta ds. bezpieczeństwa Jake’iem Sullivanem i licznymi kongresmenami. Celem spotkania było zwrócenie uwagi amerykańskich elit politycznych i społeczności na problemy Białorusi, a za ich efekt można uznać wprowadzenie sankcji USA wobec reżimu Łukaszenki, do czego doszło w grudniu 2021 roku. Poza tym samo w sobie spotkanie Cichanouskiej z Bidenem było ważnym gestem uznania liderki demokratycznej Białorusi przez największe demokratyczne państwo na świecie.
Kryzys migracyjny, lipiec−grudzień 2021
Zapowiadany przez białoruskie MSZ „negatywny wpływ w zakresie zwalczania nielegalnej migracji” nastąpił już w lipcu, kiedy nielegalnych przekroczeń granicy białorusko-litewskiej było kilkadziesiąt razy więcej niż zwykle. W związku z tym rząd Litwy musiał ogłosić stan nadzwyczajny. Jesienią migranci masowo byli kierowani przez białoruskie służby specjalne na granicę z Polską. Największe napięcie na granicy polsko-białoruskiej nastąpiło w październiku−listopadzie 2021 roku.
Kryzys, sprowokowany i kontrolowany przez służby specjalne Białorusi, stał się instrumentem Alaksandra Łukaszenki do wywołania napięcia na granicach z UE, w odpowiedzi na wprowadzone sankcje.
Na tym etapie państwom Zachodu udało się zminimalizować dalsze wykorzystywanie kryzysu migracyjnego dzięki zamykaniu kanałów przewozu migrantów z Bliskiego Wschodu na Białoruś. Jednak nie można mieć pewności, że reżim Łukaszenki nie wróci do tej taktyki i że nie znajdzie nowych kanałów przewozu z pomocą Federacji Rosyjskiej.
Podpisanie map drogowych integracji Białorusi z Rosją, wrzesień−listopad 2021
Jednocześnie ze wzrostem natężenia kryzysu migracyjnego, Łukaszenka z Putinem uzgodnili i podpisali 28 „map drogowych” integracji Białorusi z Rosją w ramach Związku obu państw. Wcześniej Łukaszenka kilka lat unikał ich podpisania, teraz natomiast, utraciwszy możliwość manewrowania na arenie międzynarodowej, nie mógł dłużej nie podpisywać proponowanych przez Moskwę dokumentów.
W praktyce kolejny etap integracji Związku Białorusi i Rosji będzie oznaczał utratę nawet formalnej podmiotowości Białorusi i to jest celem władz rosyjskich, które dążą do zagwarantowania pozostania Białorusi w strefie własnych wpływów. Mapy drogowe były podpisane w listopadzie, a to oznacza, że w przyszłym roku integracja Białorusi z Rosją zacznie się faktycznie realizować.
Uznanie przez Łukaszenkę Krymu za rosyjski, grudzień 2021
Tuż po podpisaniu map drogowych integracji Białorusi z Rosją, Alaksander Łukaszenka zrobił jeszcze jeden krok na arenie międzynarodowej, od którego powstrzymywał się przez ostatnie lata. Białoruski dyktator po raz pierwszy otwarcie powiedział, że uznaje Krym za rosyjski. Wcześniej Łukaszenka unikał bezpośredniej odpowiedzi na pytania o Krym, a białoruscy urzędnicy tam nie jeździli. To pozwalało utrzymywać dobre stosunki z Ukrainą do roku 2020, a nawet po „wyborach” i brutalnych represjach wobec opozycji, Ukraina, w odróżnieniu od państw UE, nie zajmowała stanowczego stanowiska wobec białoruskiego dyktatora. Jednak uznanie Krymu za rosyjski jest tą czerwoną linią, po której przekroczeniu robocze stosunki z Ukrainą stają się niemożliwe i tymi słowami białoruski dyktator spalił sobie mosty w stosunkach z Kijowem.
Piąty pakiet sankcji UE i sankcje USA wobec reżimu Łukaszenki, grudzień 2021
2 grudnia Unia Europejska wprowadziła piąty pakiet sankcji wobec reżimu Łukaszenki. Lista sankcyjna obejmuje 17 osób fizycznych i 11 osób prawnych. Są wśród nich przedstawiciele dowództwa wojsk granicznych Białorusi, pracownicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych i wymiaru sprawiedliwości, państwowy przewoźnik lotniczy „Belavia”, przedsiębiorstwa sektora turystycznego i hoteli, a także „Grodno Azot” i „Białorusnieft”.
Tego samego dnia USA, Wielka Brytania i Kanada ogłosiły, że poprą sankcje Unii Europejskiej wobec białoruskiego reżimu.
Według ministerstwa finansów USA, sankcje tego państwa wobec reżimu Łukaszenki będą dotyczyły białoruskiego długu państwowego, 20 osób fizycznych i 12 osób prawnych, w tym Dmitrija Łukaszenki, średniego syna białoruskiego dyktatora oraz wielu przedsiębiorstw państwowych.
