Pojawiają się kolejne wyzwania dla bezpieczeństwa regionu, którym należy przeciwdziałać. Przemyt narkotyków do Trójmorza jest współcześnie jednym z głównych zagrożeń dla państw członkowskich. Duża ilość importowanych środków odurzających z wielu różnych kierunków świata sprawia, że polityka bezpieczeństwa będzie wymagać zmian i usprawnień.
Jest to szczególnie ważne z powodu wykorzystania przez przemytników nie tylko tras wodnych i lądowych, ale także powietrznych. Tylko od 1 proc. do 3 proc. wszystkich transportów narkotyków do Europy jest kontrolowanych. Ponadto trasy przemytu są często tożsame z importem broni oraz wykorzystywaniem ich jako szlaków nielegalnych migracji.
Gospodarka, ale też i bezpieczeństwo
Region Trójmorza przestał być tylko i wyłącznie centrum współpracy o charakterze gospodarczym. Jest to współcześnie również platforma do realizowania polityki bezpieczeństwa dla wszystkich 12 państw, a także i Ukrainy. Wielość pojawiających się zagrożeń sprawia, że członkowie są zobowiązani do multilateralnego weryfikowania, ewaluowania i reagowania na niebezpieczeństwa. Dotyczy to zarówno charakteru wewnętrznego, jak i zewnętrznego, gdzie kluczowa jest ochrona granic.
Brak jurysdykcji nad osobami, towarami i kapitałem bardzo często powoduje rozrost struktur przestępczych, gdzie grupy oraz organizacje zajmują się m.in. przemytem, handlem narkotykami i bronią, handlem ludźmi, sutenerstwem, praniem pieniędzy, porwaniami, kradzieżami oraz oszustwami podatkowymi. Taka działania mają bardzo często charakter transnarodowy, uderzając jednocześnie w kilka państw.
Międzynarodowy problem narkotykowy
Obecnie jednym z głównych zagrożeń dla bezpieczeństwa państw Trójmorza są utrzymujące się szlaki przemytu narkotyków. Europol, UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) oraz Frontex podkreślają bardzo dużą skalę tego zjawiska w regionie Europy Środkowo-Wschodniej oraz na Bałkanach, które nie uległo zmniejszeniu, mimo pandemii Covid-19. Narkotyki są transportowane z kilku kontynentów jednocześnie i wchodzą w obieg w przestrzeni Trójmorza. Ze względu na bardzo dużą ilość przemycanych substancji, utrudnione jest przeciwdziałanie i zatrzymywanie przemytników oraz konfiskata towarów. Rozwinięte szlaki, sprawdzone sposoby przewożenia, znajomość struktur bezpieczeństwa, niewielkie kontrole na granicach, wykorzystanie luk w systemach antynarkotykowych, a czasami i brak czujności pograniczników powodują, że w międzynarodowym obiegu pojawia się znaczna ilość środków odurzających.
Pozycja geograficzna członków porozumienia – mających dostęp do 3 mórz – jest jednocześnie ogromnym wyzwaniem w procesie walki z przemytem. Każda dodatkowa sposobność na dostarczenie nielegalnych substancji poprzez mnogość środków i kierunków realizacji transportów, sprawia iż prawie niemożliwym jest zweryfikowanie każdej z poszczególnych międzynarodowych dostaw lub kontrola wszystkich osób, które przekraczają granice.
Szlaki przemytu
Narkotyki, w tym marihuana, opioidy, kokaina, ecstasy (MDMA), są transportowane m.in. z Afganistanu, Maroka, Libanu, Pakistanu, Iranu, Egiptu, Kazachstanu, Północnej Afryki, Czarnogóry, Turcji i Bułgarii. Dodatkowo wiele produkcji odbywa się już w państwach Trójmorza, jak choćby: Czechy (MDMA), Słowacja (metamfetamina), Bułgaria (marihuana, heroina), Chorwacja (heroina), Rumunia (marihuana), Polska (amfetamina).
Główne trasy przemytu do regionu Trójmorza to:
– Afganistan – Tadżykistan – Kirgistan – Kazachstan – Rosja – Ukraina – Trójmorze
– Afganistan – Uzbekistan/Turkmenistan – Kazachstan – Rosja – Ukraina – Trójmorze
– Afganistan – Uzbekistan/Turkmenistan – Kazachstan – Rosja – Gruzja – Armenia – Turcja – Trójmorze
– Indie – Chiny – Tadżykistan – Afganistan – Azerbejdżan – Armenia/Gruzja – Turcja – Morze Czarne – Bułgaria/Rumunia/Ukraina – Trójmorze
– Pakistan – Iran – Azerbejdżan – Gruzja – Ukraina/ Turcja – Trójmorze
– Bliski Wschód i Afryka Północna (MENA) – Turcja – Trójmorze
– MENA – Włochy – Trójmorze
– MENA – Francja – Niemcy – Trójmorze
– Irak – Syria – Turcja – Trójmorze
– Irak – Syria – Grecja – Trójmorze
– Belgia/ Holandia – Niemcy – Trójmorze
– Wielka Brytania – Holandia – Niemcy – Trójmorze
– Ameryka Południowa – Portugalia/Hiszpania – Francja – Niemcy – Trójmorze
– Ameryka Południowa – Wielka Brytania – państwa UE i Trójmorza
– Szwecja – kraje bałtyckie i Trójmorze

Permanentny problem
Przemyt nielegalnych substancji jest ogromnym zagrożeniem zarówno dla bezpieczeństwa, jak i dla gospodarki. Jest to problem, który istnieje od kilkudziesięciu lat na całym świecie. Niekontrolowany, nieregulowany oraz szkodliwy dla ludzi towar trafia do państw bez ich wiedzy. Międzynarodowe grupy przestępcze są finansowane z pieniędzy uzyskiwanych z przemytu, który stanowi jedną z głównych gałęzi ich działalności. Co więcej, również organizacje terrorystyczne zajmują się produkcją i handlem narkotykami.
W takim ujęciu rolą państwa jest zapewnianie bezpieczeństwa poprzez likwidowanie zagrożeń, unikanie ich i zmniejszanie prawdopodobieństwa wystąpienia podobnych sytuacji w przyszłości. Wymusza to także na służbach bezpieczeństwa reakcję oraz współpracę na poziomie kontynentalnym.
Zagrożenie społeczne
Należy zaznaczyć, że środki odurzające są zagrożeniem dla każdego społeczeństwa. Objawia się to nie tylko wyniszczeniem organizmów i niekorzystnym oddziaływaniem na zdrowie. Rośnie liczba osób uzależnionych, a relacje międzyludzkie ulegają deterioracji, wskutek powiększającego się trendu na próbowanie różnych substancji i stałego ich zażywania. Decydując się na zakup narkotyków automatycznie rozwija się ich rynek zbytu. Zwłaszcza, jeśli ma to regularny charakter.
W perspektywie procederu przemytu należy podkreślić zagrożenia dla UE, Trójmorza i przede wszystkim dla Polski. Przemyt i sprzedaż kokainy, amfetaminy i marihuany z perspektywy nie tylko europejskiej, ale również amerykańskiej, stanowi jedno z największych wyzwań w XXI wieku. Mimo aktywnej działalności służb antynarkotykowych na całym świecie, nie są one w stanie zatrzymać transportu narkotyków i zahamować zjawiska rozprzestrzeniania się narkotyków na kolejne kraje świata. Mimo, iż polskie prawo, tak samo jak innych państw Trójmorza, zakazuje produkcji i dystrybucji narkotyków, z roku na rok zwiększa się liczba ich użytkowników.
Podstawowe skutki i konsekwencje rozrostu rynku narkotyków:
– rosnąca działalność przestępcza i finansowanie działalności terrorystycznej: terroryzm, handel ludźmi, wyzysk, przemyt migrantów oraz handel innymi nielegalnymi towarami.
– wpływ na społeczeństwo: zabójstwa związane z handlem, dystrybucją i zażywaniem narkotyków, szkody dla środowiska, powstawanie gangów, przemoc i zastraszanie.
– wpływ na gospodarkę: pranie brudnych pieniędzy, wykorzystanie pieniędzy ze sprzedaży narkotyków w przedsiębiorstwach.
– korupcja i obciążenie instytucji: korupcja urzędników publicznych, wydatki rządowe na walkę z narkotykami, wpływ na rozwój i zarządzanie środkami rządowymi w kwestii budowania polityki antynarkotykowej państwa.
Finansowe eldorado
Wartość rynku narkotykowego w Unii Europejskiej jest bardzo znacząca. Nie jest możliwym określenie wszystkich wartości, ale jest to kilkadziesiąt miliardów euro. Wiele towarów trafia bezpośrednio do państw Trójmorza, gdzie ceny w sprzedaży detalicznej są zwielokrotnione względem ich pierwotnej wartości rynkowej. Największą część stanowią konopie, następnie kokaina, heroina i amfetamina. Przy tak dużym obrocie finansowym nie jest trudno o włączenie się w proceder przemytu i handlu organizacji przestępczych oraz terrorystycznych.

Współpraca między członkami Trójmorza jest niezbędna, aby zatrzymać rozwój handlu narkotykami. Narażona jest nie tylko zachodnia część Europy, jak Francja i Hiszpania, ale także państwa położone w południowo-wschodniej Europie i na Bałkanach, do których towar dostarczany jest pośrednio i bezpośrednio. Ponadto dilerzy inwestują w przemyt w krajach, które nie były wcześniej w kręgu ich zainteresowań – tam, gdzie mogą od podstaw stworzyć narkotykowy biznes.
Europa Środkowa jest dla handlarzy dobrym regionem do rozwoju nielegalnego przemysłu. Działając na nowym rynku ich uzysk finansowy jest bardzo wysoki, a odpowiedni zarobek pozwoli im rozpocząć działalność w kolejnych państwach Europy. W takim ujęciu z jednej strony Polska to dla nich centralny przystanek w Unii Europejskiej, a więc miejsce, do którego trafia kokaina z Francji i Hiszpanii. Z drugiej strony import ze wschodu i Bałkanów, który ma trafić na Zachód, jest transportowany właśnie przez Polskę. W związku z tym warto podkreślić kluczową rolę służb działających na rzecz walki z narkotykami w kraju1.
Wspólny wysiłek
W kontekście bieżącej walki z narkotykami należy wyróżnić regularną organizację spotkań przez UNODC, których tematem jest problem przemytu narkotyków. Według międzynarodowej organizacji wyróżnia się przede wszystkim szlaki z regionów Azji Mniejszej i Bałkanów.
W posiedzeniach biorą udział przedstawiciele ONZ, UE, a przez to i Trójmorza. Dodatkowo w obradach bardzo często uczestniczą także inne organizacje, takie jak: WCO (Światowa Organizacja Celna), Interpol, Europol, Rada Europejska, Komisja Europejska oraz Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii. Głównym celem spotkań jest zacieśnienie współpracy w walce z narkotykami oraz utrzymywanie dokładnych kontroli na granicach.
W ostatniej dekadzie podjęto również starania o wypracowanie wspólnych – ogólnoświatowych ram prawnych, w kontekście zwalczania przemytu. Przedstawiciele obecni na obradach zobowiązali się do pomocy państwom, które mają największe problemy z handlem i dystrybucją narkotyków, tj. Albania, Afganistan, Ukraina i Mołdawia.
Innowacyjne metody
Przed państwami Trójmorza stoi ogromne wyzwanie. Co równie znamienne i alarmujące zarazem, proceder przemytu trwa w Europie od kilkudziesięciu lat. Nie jest to problem nowy, a zatem kluczowe będzie raczej usprawnienie bieżących metod oraz wprowadzenie innowacyjnych.
Dotychczasowe działania w niewielkim stopniu niwelują skalę problemu, ale nie są odpowiedzią na najważniejsze wzywania. Jeśli w ramach procedur Unii Europejskiej nie udało się zwalczyć tego zagrożenia, być może należy podjąć się działań na niższym szczeblu. Przy mniejszej liczbie państw i tożsamej polityce antynarkotykowej, będzie realnym przeciwdziałać narkotykom w ramach Trójmorza. Kwestie bezpieczeństwa nie mogą być zapomniane, gdyż bardzo intensywnie oddziałują na współpracę o charakterze politycznym i ekonomicznym.
Na kolejnych szczytach Trójmorza, co już zapowiadano wcześniej, będą poruszane kwestie bezpieczeństwa. Oprócz analizy aktywności Federacji Rosyjskiej względem państw członkowskich, wyzwań związanych z rosnącą – ponownie – migracją do Europy Środkowo-Wschodniej oraz problematyką bezpieczeństwa i zdrowia, z uwagi na pandemię Covid-19, trzeba się pochylić nad kwestią przemytu. Ma to związek zarówno z narkotykami, jak i bronią oraz materiałami wybuchowymi.
Autor jest Dyrektorem Programu Bezpieczeństwa Europejskiego w Instytucie Nowej Europy. Specjalizuje się w tematyce zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem geopolitycznej pozycji Republiki Francuskiej i Federacji Rosyjskiej.
[1] A. Olech, Ewolucja służb antynarkotykowych, [w:] W trosce o bezpieczne jutro – Reminiscencje i zamierzenia, red. A. Bolewski, J. Farysej, Poznań 2018, s. 45–77 oraz: https://www.researchgate.net/publication/345807240_Ewolucja_sluzb_antynarkotykowych
Fot. Straż Graniczna