W piątek, 26.11.2021 roku, prezydent Francji Emmanuel Macron i premier Włoch Mario Draghi podpisali w Rzymie Traktat Kwirynalski. Celem porozumienia jest wzmocnienie dwustronnych relacji między państwami oraz wspólne działanie na rzecz autonomii i suwerenności Unii Europejskiej.
Traktat uzyskał swoją nazwę od miejsca podpisania, czyli pałacu prezydenckiego Palazzo del Quirinale, położonego na najwyższym z siedmiu wzgórz Rzymu. W uroczystości wziął także udział prezydent Włoch, Sergio Mattarella. Stanowi on dopiero drugi traktat tego pokroju podpisany przez Francję[1]. Wydarzenia na arenie międzynarodowej, w tym kluczowe dla stosunków europejskich odejście z urzędu kanclerza Niemiec Angeli Merkel, stawiają wyzwania decydentom i dyplomatom. Dokument ,,o wzmocnionej współpracy dwustronnej” jest swego rodzaju ewenementem w Europie. Jego ustanowienie ma na celu umocnienie relacji, które w ostatnich latach zmian były wystawione na próbę przez dyplomatyczne spory. W symbolicznym momencie wymiany uścisków, francuski patrol i jego włoski odpowiednik, Trójkolorowe Strzały, przeleciały nad stolicą Italii, pozostawiając na niebie pióropusz dymu w barwach obu krajów. Była to piękna i symboliczna koronacja wydarzenia.
Dla przywódców tych dwóch państw jest to moment historyczny. Podczas konferencji po podpisaniu traktatu pojawiło się wiele nawiązań do historii Włoch i Francji, a także do współpracy między nimi. Poprzez wskazanie postaci takich jak Stendhal, Umberto Eco, Mastroianni czy Belmondo, podkreślona została ścisła współpraca kulturowa obu państw. Ponadto Draghi, obecny premier Włoch i były prezes Europejskiego Banku Centralnego wskazał, iż ,,Instytucje, które mamy zaszczyt reprezentować, opierają się na tych samych wartościach republikańskich, na poszanowaniu praw człowieka i obywatela, na europejskości’’.
Wartości silnej Europy
Macron zaznaczył, iż oba państwa jako kraje założycielskie Unii Europejskiej oraz pierwsi sygnatariusze traktatów stoją na straży suwerennej, demokratycznej Europy. Niezwykle ważne jest zbliżenie tych dwóch aktorów w momencie, gdy widoczne są zagrożenia dla integracji i współpracy europejskiej, takie jak Brexit, zmiana przywódcy RFN, rosnący w siłę nacjonalizm i populizm. Komisarz UE ds. gospodarki, Włoch Paolo Gentiloni, skomentował pozytywnie francusko-włoskie porozumienie na Twitterze, pisząc, że ,,wzmacnia całą Unię Europejską w historycznej fazie przejściowej”
Idea traktatu została podniesiona na szczycie w Lyonie w 2017 r., a prace nad nim rozpoczęli w styczniu 2018 r. prezydent Republiki Francuskiej Emmanuel Macron i wspomniany wyżej ówczesny premier Włoch Paolo Gentiloni. Jednak dojście do władzy w tym samym roku populistycznego Ruchu 5 Gwiazd ze skrajnie prawicową Ligą Matteo Salviniego wstrzymało prace nad dokumentem, a co za tym idzie – nad budową współpracy. Ważnym momentem był początek roku 2019. Wiceprezes włoskiej Rady Ministrów Luigi Di Maio spotkał się wówczas z liderem ruchu żółtych kamizelek. Niewiele przed tym wydarzeniem minister spraw wewnętrznych Matteo Salvini wezwał do rezygnacji z urzędu francuskiego prezydenta. Reakcją na działania Rzymu było tymczasowe odwołanie ambasadora Paryża we Włoszech, Christiana Masseta. Ten konflikt dyplomatyczny był najpoważniejszym tego typu kryzysem między sąsiadami od 1945 roku. Podczas wizyty państwowej prezydenta Sergio Mattarelli we Francji w lipcu 2021 r. obaj prezydenci potwierdzili, że umowa zostanie podpisana przed końcem 2021 r.
Założenia współpracy
Porozumienie zawarte 24 listopada 2021 roku podkreśla znaczenie bliskich relacji między tymi dwoma państwami. Traktat przewiduje wielopoziomową wzmocnioną współpracę Francji i Włoch. Jak czytamy na stronie Pałacu Elizejskiego, wyraźnie zaznaczony został wymiar i intensywność łączącej państwa przyjaźni, która zakorzeniona jest w historii i wzmocniona dzięki bardzo bogatej wymianie i współpracy w wielu dziedzinach. Wskazano także wspólne zaangażowanie na rzecz multilateralizmu oraz opartego na zasadach porządku międzynarodowego, czy zaangażowanie na rzecz ochrony klimatu i różnorodności biologicznej, jak również na rzecz ochrony basenu Morza Śródziemnego i łuku alpejskiego. W kontekście zacieśnienia współpracy niezwykle ważny jest fakt, iż Francja i Włochy są drugą i trzecią co do wielkości gospodarką w strefie euro po Niemczech. Razem stanowią one prawie jedną trzecią obywateli UE i jej PKB.
W samym Traktacie, składającym się z preambuły i dwunastu artykułów, określono wspólny program europejskiej i dwustronnej współpracy w dziedzinach takich jak: sprawy zagraniczne, bezpieczeństwo i obrona, sprawy europejskie, współpraca gospodarcza, przemysłowa i cyfrowa; zrównoważony rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu, przestrzeń kosmiczna, edukacja, badania i innowacje, kultura, młodzież i społeczeństwo obywatelskie oraz współpraca transgraniczna. Dla każdego z tych obszarów określono zobowiązania dotyczące promowania wspólnych celów, na przykład w dziedzinie zrównoważonego rozwoju, realizacji wspólnych inicjatyw, takich jak w dziedzinie edukacji lub młodzieży, formalizacji procesów konsultacji, chociażby w dziedzinie współpracy transgranicznej. Równolegle przygotowano przejrzysty plan, określający działania, jakie należy podjąć, a także ich realistyczne ramy czasowe. Celem jest stworzenie wspólnego programu prac na najbliższe lata.
Treść traktatu nie została jeszcze opublikowana. Francuska strona podkreśliła fakt, iż podpisanie porozumienia nie zmienia priorytetów europejskiej polityki Paryża, nie jest też faworyzacją którejś za stron. Nie bez znaczenia jest jednak moment, który wybrali decydenci na ogłoszenie wzmocnienia współpracy. Kilka dni wcześniej nowo zawiązana koalicja świateł w Berlinie, z Olafem Scholzem z SPD na czele oświadczyła, iż istotnym punktem niemieckiej polityki zagranicznej będzie pogłębianie integracji europejskiej. Zdawać się zatem może, że ruch włosko-francuski jest postawieniem na pro-europejską kartę bardziej zjednoczonej Europy.
Dr Aleksander Olech – ekspert Portalu i Fundacji Trójmorze, a także Dyrektor Programu Bezpieczeństwa Europejskiego w Instytucie Nowej Europy. Specjalizuje się w tematyce zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
[1] Pierwszy był Traktat Elizejski, podpisany w 1963 r., z Niemcami, uzupełniony Traktatem Akwizgrańskim w 2019 r.