W Kijowie odbył się pierwszy Szczyt Platformy Krymskiej. Wydarzenie połączyło 43 państwa z czterech kontynentów. To nie tylko pierwszy dyplomatyczny format całkiem poświęcony wyzwoleniu Krymu, ale również największe dyplomatyczne wydarzenie w historii Ukrainy.
Symboliczna jest data pierwszego Szczytu – 23 sierpnia – dzień flagi Ukrainy i przeddzień trzydziestego Dnia Niepodległości Ukrainy. Wielu z uczestników Platformy Krymskiej pozostało w Kijowie i uczestniczyło również w uroczystościach poświęconych temu świętu.
Szczyt Platformy unaocznił też swoje problemy – nie wszystkie państwa były reprezentowane na tym poziomie, na którym chciałaby Ukraina, a przedstawicieli części sojuszników, których udziału w szczycie można by było się spodziewać, w ogóle nie było.
Mimo to, pierwszy Szczyt Platformy Krymskiej można uważać za duży sukces ukraińskiej dyplomacji i istotny krok do deokupacji Krymu.
Historia utworzenia Platformy Krymskiej
Po okupacji Krymu i rozpoczęciu wojny w Donbasie, międzynarodowe wsparcie Ukrainy wyrażono m.in. w Rezolucji ONZ dot. integralności terytorialnej Ukrainy, w której to sprawie głosowanie odbyło się 27 marca 2014 roku. Wówczas 100 państw potwierdziło, że uznają Ukrainę w granicach wyznaczonych w 1991 roku, tzn. z Krymem i Donbasem.
W tymże roku utworzono Format Nomadzki pomiędzy Ukrainą, Niemcami, Francją i Rosją, którego agenda nie zawierała jednak w sobie kwestii Krymu. Dlatego na kilka lat zapanowała dziwna sytuacja – na międzynarodowym poziomie w miarę regularnie odbywało się omówienie i próby regulowania sytuacji w Donbasie, jednak kwestia okupacji Krymu została niemal zapomniana. Wspomniano o Krymie tylko podczas oficjalnych spotkań dwustronnych Ukrainy z partnerami oraz podczas corocznych głosowań w ONZ za rezolucję co do praw człowieka na Krymie.
W 2018 roku ówczesny sekretarz stanu USA Mike Pompeo kilka dni po spotkaniu prezydenta Trumpa z Putinem wygłosił deklarację o nieuznaniu okupacji Krymu. Wkrótce do tej deklaracji dołączyły się Polska, Niemcy, Wielka Brytania, Dania, Litwa, Łotwa, Estonia, Czechy, Szwecja, Norwegia, Włochy oraz UE w całości. Jednak żadnej praktycznej kontynuacji tej deklaracji nie było, raczej był to pojedynczy gest dyplomatyczny, dlatego globalnie nie zmienił on problemu braku kwestii Krymu w agendach międzynarodowych.
Po raz pierwszy o planach utworzenia forum międzynarodowej dyskusji na ten temat prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełeński ogłosił we wrześniu 2020 roku, przemawiając na 75 sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Już w lutym 2021 roku dekretem ukraińskiego prezydenta został utworzony komitet organizacyjny, a w marcu została zaprezentowana koncepcja Platformy Krymskiej. 24 marca 2021 roku przedstawiono Strategię deokupacji i reintegracji Krymu, w której Platformę nazwano „kluczowym instrumentem polityki zagranicznej dla konsolidacji wysiłków międzynarodowych, ukierunkowanych na deokupację i odnowienie terytorialnej integralności Ukrainy1„.
Minister spraw zagranicznych Ukrainy Dmytro Kułeba mówił o pięciu priorytetach, wokół których będzie skupiona praca Platformy:
- Bezpieczeństwo, w tym dla statków na Morzu Czarnym;
- Zapewnienie skuteczności istniejących sankcji wobec Rosji oraz ich rozszerzenie;
- Obrona praw człowieka i międzynarodowego prawa humanitarnego;
- Obrona praw edukacyjnych, kulturalnych i religijnych;
- Przezwyciężenie negatywnego wpływu czasowej okupacji Krymu na gospodarkę i środowisko2.
Po ogłoszeniu koncepcji Platformy Krymskiej zaczęła się działania ukierunkowane na przyciągnięcie do tego formatu jak największej liczby uczestników.h
Struktura Platformy Krymskiej
Platforma Krymska ma na celu zgromadzenie i koordynację wszystkich wydarzeń i inicjatyw tematycznych dotyczących kwestii krymskiej w ramach organizacji międzynarodowych, innych międzynarodowych forów rządowych i pozarządowych.
Logo formatu to wizerunek filarów starożytnego Chersonezu, symbolizujący demokrację. Leci nad nim gołąb – symbol wolności i pokoju. Ta kompozycja ma również drugie znaczenie, przypominając obserwatorowi trójząb i tamgę – główne symbole Tatarów ukraińskich i krymskich.
Działania Platformy będą prowadzone równolegle na kilku poziomach:
- głowy państw i rządów,
- ministrowie sprawzagranicznych,
- parlamenty i zgromadzenia międzyparlamentarne,
- społeczeństwo obywatelskie oraz eksperci.
W ramach pierwszego szczytu odbyły się cztery panele tematyczne. Tematem pierwszego była „Kolonizacja XXI wieku: przezwyciężenie skutków i przywrócenie praw Tatarom krymskim jako instrument wyzwolenia Krymu”. Temat drugiego panelu: „Nieuznanie nielegalnej aneksji Krymu jako wyzwanie dla świata: jak połączyć pragmatyczne interesy z polityką etyczną”. Trzeci panel był poświęcony reintegracji Krymu poprzez prawa człowieka i stały rozwój. Podczas tej dyskusji szczególną uwagę poświęcono kwestiom prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, wolności słowa i zgromadzeń obywateli Krymu. Ostatni panel dyskusyjny był poświęcony zagrożeniom dla regionu Morza Azowskiego i Czarnego jako wyzwaniom dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
Oprócz politycznego wymiaru Platformy Krymskiej, utworzona również sieć ekspertów. Jest to pozarządowe stowarzyszenie specjalistów, dziennikarzy, organizacji i instytucji naukowych zajmujących się analizą i monitorowaniem sytuacji na Krymie. Co najmniej 180 ekspertów z 33 krajów wyraziło gotowość włączenia się w prace Platformy. Będą pracować w siedmiu grupach roboczych:
- Polityka nieuznawania i sankcje;
- Prawa człowieka i międzynarodowe prawo humanitarne;
- Bezpieczeństwo;
- Gospodarka i ekologia;
- Dziedzictwo kulturowe Krymu;
- Polityka humanitarna;
- Przywrócenie praw ludów tubylczych jako instrument wyzwolenia Krymu3.
Misja sieci eksperckiej to propagowanie konsolidacji i międzynarodowego wsparcia dla wyzwolenia Autonomicznej Republiki Krymu oraz miasta Sewastopol, Morza Czarnego i Azowskiego spod okupacji rosyjskiej oraz rozpowszechnienie wiedzy na ten temat.
Z kolei trzecim wymiarem Platformy Krymskiej jest współpraca w zakresie kultury. Podczas pierwszego szczytu został zaprezentowany kompleksowy program kulturalny, który składa się z siedmiu elementów interaktywnych, instalacji cyfrowych i wystaw.
Dla koordynacji działalności utworzono Biuro Platformy Krymskiej a każde z państw uczestniczących w tym formacie wyznaczy przedstawiciela, którego obowiązkiem będzie stała współpraca w ramach inicjatywy.
Uczestnicy
Niezwykle obszernie i interesująco wygląda lista uczestników. Jak zostało wspomniane, pierwszy Szczyt Krymskiej Platformy to największe dyplomatyczne wydarzenie w historii Ukrainy. Połączyło ono przedstawicieli 43 państw oraz czterech przedstawicieli organizacji międzynarodowych.
Dziewięć państw było reprezentowanych przez prezydentów: Ukraina, Łotwa, Litwa, Estonia, Polska, Węgry, Mołdawia, Słowenia oraz Finlandia. Pięć państw reprezentowali premierzy: Słowacja, Rumunia, Gruzja, Chorwacja, Szwecja.
Dwa państwa były reprezentowane przez przewodniczących parlamentów – Szwajcaria (w tym kraju głowa parlamentu jest faktyczną głową państwa) i Czechy. 13 państw wysłało na szczyt Platformy Krymskiej ministrów spraw zagranicznych. Były to: Turcja, Francja, Hiszpania, Włochy, Belgia, Austria, Holandia, Luksemburg, Irlandia, Dania, Bułgaria, Czarnogóra i Północna Macedonia. https://www.youtube.com/embed/J1yovsCotho?feature=oembed
Osiem państw wysłało swoich ambasadorów w Kijowie: Nowa Zelandia, Malta, Japonia, Australia, Cypr, Kanada, Grecja i Islandia. Poza tym: Portugalię reprezentował minister obrony, USA – minister energetyki, Niemcy – minister gospodarki i energetyki, Norwegię – sekretarz w MSZ, Albanię – minister ds. relacji z parlamentem.
Ponadto w szczycie uczestniczyli przedstawiciele czterech organizacji międzynarodowych: Unia Europejska była reprezentowana przez przewodniczącego Rady Europejskiej Charlesa Michela oraz wiceprzewodniczących Komisji Europejskiej: Valdisa Dombrovskisa i Margrethe Vestager; NATO oddelegowało zastępcę sekretarza generalnego Sojuszu Mircea Geoana; przedstawicielem Rady Europy była sekretarz generalna Marija Pejcinovic Buric, a GUAM – sekretarz generalny Ałtaj Efendijew.
W taki sposób, w pierwszym szczycie Platformy Krymskiej wzięli udział delegaci wszystkich państw NATO, wszystkich państw Unii Europejskiej, wreszcie: każdego kraju Inicjatywy Trójmorza. Niektóre delegacje przyjechały do Kijowa na kilka dni, mając w programie również inne wydarzenia oprócz bezpośrednio samego Szczytu Krymskiej Platformy.
W przeddzień Szczytu prezydent Estonii Kersti Kaljulaid oraz przewodniczący senatu Czech Milos Vystrcil wspólnie odwiedzili granicę z okupowanym Krymem.
Z kolei w dzień Szczytu Platformy Krymskiej we francuskiej gazecie „Le Figaro” został opublikowany wspólny artykuł prezydentów Polski i Ukrainy – Andrzeja Dudy i Wołodymyra Zełeńskiego – a już po szczycie, w tym samym dniu, pojawiło się wspólne oświadczenie głowy polskiego państwa i prezydentów Litwy, Łotwy i Estonii dotyczące sytuacji na granicy Białorusi z UE.
Wielu uczestników wydarzenia zostało też w Kijowie po to, by wziąć udział w uroczystościach związanych z 30-leciem ukraińskiej niepodległości.
Kogo zabrakło
Jednak nie wszystkie państwa były reprezentowane na tak wysokim poziomie, jak tego można by było oczekiwać, a niektóre kraje, które uznaje się za sojusznika Ukrainy, nie wysłały żadnego delegata. Państwa uczestniczące w Normandzkim Formacie – Niemcy i Francja były reprezentowane na poziomie ministerialnym – Francja wysłała do Kijowa ministra spraw zagranicznych, Niemcy – ministra gospodarki i energetyki. Sytuacja z Niemcami jest szczególnie ciekawa w świetle tego, że w przeddzień Szczytu Angela Merkel gościła w Kijowie z wizytą pożegnalną. Jednak na samo wydarzenie nie pozostała.
Na konferencji prasowej 22 sierpnia ukraiński dziennikarz zapytał ją, czy nie jest to próba z jej strony, by dogodzić Putinowi. Szefowa niemieckiego rządu odpowiedziała, że jej celem było omawianie kwestii formatu mińskiego oraz energetyki. Dlatego umówiono się na wizytę dwustronną, „pożegnalną”. Natomiast na szczyt Platformy Krymskiej miał przyjechać minister spraw zagranicznych Niemiec, co jednak mu się nie udało, przez, jak stwierdziła Merkel, niezwykle trudną sytuację w Afganistanie.
Dlatego przedstawicielem Niemiec na szczycie był minister gospodarki i energetyki. Jednak wciąż pozostaje niejasne co przeszkadzało Merkel pozostać w Kijowie dzień dłużej, żeby uczestniczyć na inauguracyjnym Szczycie osobiście.
Również tylko na poziomie ministrialnym były reprezentowane Stany Zjednoczone – jeszcze jeden partner strategiczny Ukrainy, niezwykle istotny dla sprawy deokupacji Krymu oraz Donbasu. Tutaj jednak sytuacja jest nieco inna: tydzień po szczycie Krymskiej Platformy, 31 sierpnia, w USA odbędzie się pierwsze osobiste spotkanie prezydentów Zełeńskiego i Bidena. Nie było zatem potrzeby przyjazdu amerykańskiego prezydenta do Kijowa (chociaż w 2017 roku, Donald Trump odwiedził Warszawę z okazji Szczytu Trójmorza). Tym niemniej, do Kijowa nie przyleciał nawet sekretarz stanu USA Antony Blinken, przedstawicielką tego państwa na szczycie była jedynie minister energetyki – Jennifer Granholm.
Zabrakło reprezentanta Izraela – mimo ciągłych konfliktów historycznych, to państwo zawsze wspierało terytorialną integralność Ukrainy, a w 2019 roku odbyła się pierwsza od 20 lat podróż premiera Izraela do Kijowa. W czerwcu 2021 roku Zełeński w rozmowie telefonicznej zaprosił nowego szefa rządu w Tel Awiwie Naftalliego Bennetta na Szczyt Platformy Krymskiej. Zaproszenie to zostało jednak zignorowane4.
Dziwna była też sytuacja z przedstawicielstwem Azerbejdżanu. Chociaż oficjalnie to państwo reprezentowane nie było, azerski dyplomata jednak w szczycie uczestniczył: był to wspomniany sekretarz generalny GUAM – Ałtaj Efendijew. Jednak formalnie reprezentował on tę właśnie organizację, a nie swój kraj.
Brak przedstawiciela Azerbejdżanu wygląda dziwnie także biorąc pod uwagę to, że Ukraina wspiera integralność terytorialną tego państwa i uznała granice po wojnie z Armenią jesienią 2020 roku. Poza tym w szczycie uczestniczył minister spraw zagranicznych Turcji – państwa historycznie bliskiego Azerbejdżanowi, a Tatarzy Krymscy, o prawach których chodziło na szczycie, są muzułmanami, więc należałoby oczekiwać wsparcia od najbliższych państw islamskich.
Wspólna deklaracja
Rezultatem prac pierwszego Szczytu Platformy Krymskiej jest wspólna deklaracja państw uczestniczących. W tym dokumencie 43 państwa i 4 organizacje międzynarodowe potępiają, m.in. „naruszenia i nadużycia oraz systemowe bezprawne ograniczenia praw człowieka i podstawowych wolności” na Krymie; „trwającą militaryzację Krymu, która podważa bezpieczeństwo i stabilność w całym regionie Morza Czarnego”; „zmianę struktury demograficznej okupowanego półwyspu poprzez relokację obywateli rosyjskich na Krym”.
Uczestnicy Platformy zdecydowali m.in., by „rozważyć możliwości wprowadzenia dalszych politycznych i dyplomatycznych ograniczeń wobec Federacji Rosyjskiej”; „wezwać Federację Rosyjską do wypełnienia swoich zobowiązań jako państwa-okupanta zgodnie z międzynarodowym prawem humanitarnym i innym obowiązującym prawem międzynarodowym, zażądać od Federacji Rosyjskiej natychmiastowego zaprzestania wszelkich naruszeń praw człowieka i nadużyć wobec mieszkańców Krymu oraz zapewnienia pełnego i nieskrępowanego dostępu do Krymu dla ustanowionych regionalnych i międzynarodowych mechanizmów monitorowania praw człowieka, w szczególności Misji Obserwacyjnej Praw Człowieka ONZ na Ukrainie i Specjalnej Misji Obserwacyjnej OBWE na Ukrainie, zgodnie z ich obecnymi mandatami obejmującymi całe terytorium Ukrainy, w tym terytorium Krymu, oraz dla organizacji pozarządowych zajmujących się prawami człowieka” (jest to szczególnie istotny punkt, ponieważ w nim Rosja po raz pierwszy w dokumencie międzynarodowym została nazwana |państwem-okupantem”); „rozważyć możliwość wsparcia projektów gospodarczych, infrastrukturalnych i środowiskowych, które przyczyniłyby się do dalszego rozwoju regionów Ukrainy graniczących z czasowo okupowanym Półwyspem Krymskim5„.
Podsumowując pierwszy szczyt Platformy Krymskiej, Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełeński powiedział że dnia 23 sierpnia zaczęło się odliczanie czasu do zwolnienia Krymu. – Okupacja Krymu zaczęła się w Moskwie, deokupacja Krymu zacznie się w Kijowie – zaznaczył.
Fot. Jakub Szymczuk/Kancelaria Prezydenta RP
Przypisy:
[1] Стратегія деокупації та реінтеграції тимчасово окупованої території Автономної Республіки Крим та міста Севастополя – https://www.president.gov.ua/documents/1172021-37533
[2] Кулеба назвав п’ять пріоритетів роботи „Кримської платформи” – https://lb.ua/world/2020/12/03/472184_kuleba_nazvav_pyat_prioritetiv.html
[3] Кримська платформа: все що потрібно знати про масштабну подію в Києві – https://detector.media/infospace/article/191369/2021-08-22-krymska-platforma-vse-shcho-treba-znaty-pro-masshtabnu-podiyu-v-kyievi/
[4] Зеленський запросив нового прем’єра Ізраїлю на саміт Кримської Платформи – https://www.slovoidilo.ua/2021/06/17/novyna/polityka/zelenskyj-zaprosyv-novoho-premyera-izrayilyu-samit-krymskoyi-platformy
[5] Кримська Платформа. Декларація – https://www.president.gov.ua/news/krimska-platforma-deklaraciya-70293
