Dojście do władzy Joe Bidena rok temu było bardzo entuzjastycznie oceniane przez przedstawicieli ukraińskiej myśli politycznej i mediów.
Doświadczony polityk, który wiele czasu poświęcił kwestiom ukraińskim podczas kadencji na stanowisku wiceprezydenta, zdaniem wielu ukraińskich publicystów, miał powrócić do twardej polityki USA wobec Federacji Rosyjskiej i stać się prawdziwym gwarantem integralności terytorialnej Ukrainy oraz jej demokratycznego rozwoju. Retoryka i zmiany kadrowe w Białym Domu w pierwszych dniach po inauguracji Bidena tylko wzmocniły takie nastroje w ukraińskich mediach. „America is back” – zapowiadał Biden i to było odbierane jako rezygnacja z jakichkolwiek ustępstw wobec Federacji Rosyjskiej (o co na Ukrainie niejednokrotnie oskarżano Donalda Trumpa) i aktywne wsparcie demokracji w regionie Europy Wschodniej. W Kijowie pozytywnie odbierano również zmiany kadrowe – nowy sekretarz obrony USA Lloyd Austin wypowiadał się o dostarczeniu Ukrainie broni bojowej (zresztą o tym mówili również Biden i Antony Blinken), natomiast nowa asystent sekretarza stanu Victoria Nuland i nowa rzeczniczka prasowa Białego Domu Jen Psaki były dobrze znane na Ukrainie ze swojej ostrej retoryki wobec Rosji w latach 2014−2017.
Jednak pierwszy rok administracji Bidena był rokiem ciężkich rozczarowań. Mimo ostrej retoryki wobec Putina, w rzeczywistości Waszyngton w ciągu tych 12 miesięcy nie był tak zdecydowany, jak tego spodziewano się w Kijowie. Miesiąc po inauguracji Bidena, 20 lutego 2021 roku, Departament Stanu USA w swoim raporcie dla Kongresu USA nie zaproponował nowych sankcji wobec rurociągu Nord Stream-2. Polska i Ukraina zareagowały na to wspólnym artykułem ministrów spraw zagranicznych Dmytra Kułeby i Zbigniewa Raua, w którym wezwali Joe Bidena, by „zapobiec wszystkimi możliwymi sposobami uruchomieniu Nord Stream-2[1]”.
W kwietniu, po zaostrzeniu stosunków z Federacją Rosyjską, Biden potwierdził, że „od początku był przeciwnikiem[2]” Nord Stream-2. Jednak już miesiąc później, 20 maja, USA zrezygnowały z sankcji wobec Nord Stream-2. Biden tłumaczył to „szkodliwością sankcji dla stosunków USA z Europą[3]”, Zełeński natomiast mówił, że ta decyzja będzie „porażką dla USA i osobiście dla Bidena[4]”. Tak czy inaczej, właśnie rezygnacja z sankcji wobec Nord Stream-2 stała się pierwszym wielkim rozczarowaniem Ukrainy wobec Bidena.
Powstawały pytania również co do metod politycznego i dyplomatycznego dialogu władz USA z Ukrainą. Pierwszym kontaktem Joe Bidena z Wołodymyrem Zełeńskim, dopiero po prawie 3 miesiącach od inauguracji, była rozmowa telefoniczna 3 kwietnia. Natomiast pierwsze spotkanie na żywo odbyło się dopiero 1 września, podczas wizyty ukraińskiego prezydenta w USA.
Jeszcze gorzej sytuacja wygląda na poziomie dyplomatycznym. Po skandalicznym zwolnieniu Marie Yovanovitch ze stanowiska ambasadora USA na Ukrainie w maju 2019 roku (demokraci oskarżali wtedy Trumpa, że była to „ decyzja politycznie zmotywowana”. Rudy Giuliani natomiast w wywiadzie udzielonym ukraińskim mediom mówił, że Yovanovitch celowo dezinformowała władze ukraińskie[5]), Ukraina pozostała bez ambasadora USA. Kilka miesięcy przed wyborami pełnienie funkcji ambasadora przez chargé d’affaires wydawało się normalną praktyką, gdyż nowi ambasadorowie są często mianowani dopiero po wyborach. Po zwycięstwie Bidena Dmytro Kułeba mówił, że nowa administracja prezydencka USA będzie poszukiwała nowego ambasadora dla Ukrainy[6]. W lutym 2021 roku Ukraina powołała nowego ambasadora w USA, i to dość wysokiego szczebla – stanowisko to zajęła Oksana Makarowa, była minister finansów w dwóch ukraińskich rządach. Dyplomatycznej odpowiedzi na ten gest jednak wciąż nie ma – rok po inauguracji Bidena w Kijowie wciąż pracuje chargé d’affaires Kristina Kvien. Co więcej, po zwolnieniu Kurta Volkera ze stanowiska specjalnego przedstawiciela Departamentu Stanu USA ds. Ukrainy to stanowisko również pozostaje wolne. Otóż, w ciągu pierwszego roku pracy administracji Joe Bidena, dwa najważniejsze stanowiska dyplomatyczne USA na Ukrainie pozostają nieobsadzone, co pokazuje, że kraj ten nie jest priorytetowym kierunkiem polityki zagranicznej USA.
Jeszcze jedną kwestią, co do której Ukraina spodziewała się aktywności nowych władz w Waszyngtonie, jest bezpieczeństwo i integralność terytorialna Ukrainy. O tym mówiła ambasador Ukrainy w USA Oksana Makarowa tuż po objęciu stanowiska w lutym 2021 roku: „Celem jest zacieśnienie współpracy z administracją Josepha Bidena i dialog polityczny oparty na szerokim, ponadpartyjnym wsparciu; to aktywny udział we wszystkich kwestiach bezpieczeństwa związanych z przywróceniem suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy oraz zwrotem okupowanych terytoriów Donbasu i Krymu, wzmocnienie bezpieczeństwa naszego kraju i regionu[7]”. W praktyce jednak bezpośredni dialog Ukrainy i USA w kwestiach bezpieczeństwa był dosyć ograniczony – przede wszystkim przez stronę amerykańską. Jak już wspominaliśmy wyżej, prawie wszyscy czołowi politycy z administracji Bidena w ten czy inny sposób wypowiadali się za przekazaniem Ukrainie broni bojowej (niejednokrotnie o tym mówił sam 46. prezydent USA). Tym nie mniej, rok po inauguracji Bidena wciąż działają kontrakty zawarte jeszcze w 2017 roku, podczas kadencji Donalda Trumpa. Zwiększenia ilości broni bojowej sprzedawanej Ukrainie wciąż nie ma, chociaż od czasu do czasu takie głosy pojawiają się nawet w USA[8]. W budżecie USA na 2022 rok zaplanowano wydzielenie $300 mln pomocy wojskowej dla Ukrainy[9]. Czy jednak zwiększy się ilość sprzedawanej broni bojowej wciąż nie wiadomo, chociaż jest to jeden z najistotniejszych czynników powstrzymujących agresję rosyjską.
USA faktycznie zignorowały jedno z największych dyplomatycznych wydarzeń związanych z integralnością terytorialną Ukrainy w 2021 roku. Jeszcze w marcu prezydent Zełeński zaprosił Joe Bidena na pierwszy szczyt Krymskiej Platformy[10]. W maju, podczas wizyty w Kijowie Antony Blinkena, Zełeński powtórzył to zaproszenie[11]. Oczywiście gest ten był raczej symboliczny, ponieważ wizyty prezydentów USA do państw europejskich planuje się o wiele wcześniej i często są to wizyty nie do jednego, a od razu do kilku państw. Tym nie mniej zaproszenie to było ze strony ukraińskiej wyrazem nadziei, że szczyt ten (mający na obecnym etapie istotne znaczenie dla Ukrainy) będzie wspierany przez administrację prezydenta USA na wysokim szczeblu. Można było więc spodziewać się wizyty wiceprezydent Kamali Harris czy sekretarza stanu Antony Blinkena. Tymczasem na szczyt została wysłana tylko minister energetyki Jennifer Granholm[12], co jest kolejnym świadectwem, że kwestie ukraińskie nie są priorytetem dla administracji Bidena. Najbardziej niepokojącą tendencją związaną z bezpieczeństwem Ukrainy jest to, że Biden woli omawiać kwestię ukraińską bezpośrednio z Władimirem Putinem, państwami europejskimi, ale bez udziału władz ukraińskich. Jeszcze przed pierwszym spotkaniem Bidena z Putinem 16 czerwca odbyła się rozmowa telefoniczna prezydenta USA z Zełeńskim (7 czerwca). Natomiast już grudniowe spotkania Bidena z liderami kilku państw europejskich (6 grudnia)[13], a później z Putinem (7 grudnia) na temat wzrostu liczby rosyjskich wojsk przy wschodniej granicy Ukrainy, odbywały bez poprzedzającego uzgodnienia stanowisk z oficjalnym Kijowem. Rozmowa telefoniczna Bidena z Zełeńskim odbyła się dopiero 3 dni po wideokonferencji z Putinem – 10 grudnia.
Na tym tle na zupełnie już nieaktualną wygląda propozycja Zełeńskiego z 2019 roku o dołączeniu USA do formatu normandzkiego. Zresztą, w ciągu całego pierwszego roku kadencji Joe Bidena nie odbyło się ani jedno spotkanie w tym formacie, a sytuacja przy wschodniej granicy Ukrainy staje się coraz groźniejsza.
Na tle masowego zgromadzenia rosyjskich wojsk przy wschodniej granicy Ukrainy, 19 stycznia 2022 roku do Kijowa przyleciał sekretarz stanu USA Antony Blinken. Według jego słów głównym celem wizyty jest podkreślenie wsparcie USA dla Ukrainy oraz możliwość bezpośredniego kontaktu z prezydentem i ministrem spraw zagranicznych Ukrainy przed rozmową z ministrem spraw zagranicznych Federacji Rosyjskiej Sergiejem Ławrowym, która ma odbyć się w piątek, 21 stycznie w Genewie. Według słów Blinkena przy granicy ukraińskiej do tej pory zgromadzono 100 tys. żołnierzy rosyjskich a w najbliższym czasie ta liczba może się podwoić. Sekretarz stanu USA powtórzył że w przypadku ewentualnego ataku Rosji na Ukrainę, USA przekaże Ukrainie dodatkową pomoc wojskową oraz zastosuje sankcje wobec Federacji Rosyjskiej. Jednak żadnych konkretów o tym, jaka będzie to pomoc dla Ukrainy i jakie sankcje wobec Rosji zostaną zastosowane Blinken nie powiedział. Natomiast odpowiadając na pytanie o żądania Rosji co do zmiejszenia wojsk NATO we wschodniej Europie Blinken odpowiedział: „to wszystko koncentruje się na tym, żeby wzmocnić własne bezpieczeństwo i te pytania możemy omówić. Wychodząc z tych negocjacji, które mieliśmy, rozumiemy co mamy teraz i zobaczymy czy będziemy mieli jakieś możliwości rozwiązania tych rozbieżności przez dialog, przez dyplomację. Póki co nie wiemy, być może będziemy to klarownie rozumieli po piątku (po spotkaniu z Ławrowym, – O.S.) „[14].
Blinken nie udzielił konkretnej odpowiedzi na temat rozpowszechnionej w europejskich mediach 18 stycznia informacji o tym, że Stany Zjednoczone i państwa UE zrezygnowały z możliwości odłączenia Rosji od systemu SWIFT. Odpowiadając na pytanie dotyczące tej informacji Blinken jedynie powiedział że „w przypadku agresji wojskowej Rosji na Ukrainę, będzie ona miała poważne skutki, w tym finansowe, handlowe itd. „[15].
Ogólnie, wizyta ta odbyła się całkiem w duchu dotychczasowej polityki administracji Bidena wobec Ukrainy. Blinken niejednokrotnie podkreślił wsparcie dla Ukrainy ze strony USA, jednak o żadnych praktycznych i konkretnych krokach mowy nie było.
Pierwszy rok kadencji prezydenckiej Joe Bidena pozbawił złudzeń ukraińskich przedstawicieli myśli politycznej. Parę dni po inauguracji Bidena Zełeński mówił, że ma do niego tylko jedno pytanie – dlaczego Ukraina wciąż nie jest w NATO?[16]. Teraz podobnych pytań raczej już nie będzie, jak i złudzeń, że Joe Biden jest w tym względzie sojusznikiem Ukrainy. Być może to doświadczenie stanie się dla przedstawicieli ukraińskiej myśli politycznej powodem do poszukiwania nowych możliwości kreowania własnej architektury bezpieczeństwa, w tym drogą zbudowania regionalnych sojuszy.
[1] Nord Stream 2 has damaged the West enough. Time to put an and to it – https://www.politico.eu/article/nord-stream-2-pipeline-has-damaged-the-west-enough-time-to-put-an-end-to-it/
[2] Байден відповів, чому досі немає санкцій проти „Північного Потоку-2” – https://www.eurointegration.com.ua/news/2021/04/16/7122202/
[3] Байден пояснив, чому США змінили підхід до „Північного Потоку-2” – https://www.radiosvoboda.org/a/news-biden-nord-stream-2/31274070.html
[4] Зеленський: „Зняття санкцій з „Північного потоку-2” буде програшем США і Байдена особисто – https://www.eurointegration.com.ua/news/2021/05/20/7123407/
[5] Джулиани обвинил Йованович в дезинформации властей Украины – https://www.ukrinform.ru/rubric-polytics/2700410-dzuliani-obvinil-jovanovic-v-dezinformacii-vlastej-ukrainy.html
[6] Адміністрація Байдена шукатиме нову кандидатуру посла США в Україні – Кулеба – https://www.eurointegration.com.ua/news/2021/01/25/7118942/
[7] Новий посол України в США розповіла про завдання від президента і МЗС – https://www.eurointegration.com.ua/news/2021/02/27/7120320/
[8] США повинні передавати Україні більше зброї – сенатор Портман – https://www.slovoidilo.ua/2021/12/25/novyna/bezpeka/ssha-povynni-peredavaty-ukrayini-bilshe-zbroyi-senator-portman
[9] Стало відомо, скільки США виділять на військову допомогу Україні – https://www.slovoidilo.ua/2021/12/15/novyna/bezpeka/stalo-vidomo-skilky-ssha-vydilyat-ukrayini-vijskovu-dopomohu
[10] МЗС: Байдена запросили на святкування 30-річчя Незалежності України – https://www.radiosvoboda.org/a/news-baiden-ukraina/31130920.html
[11] Зеленський після зустрічі з Блінкеном прокоментував, чи сподівається на зустріч з Байденом – https://www.eurointegration.com.ua/news/2021/05/6/7122885/
[12] Platforma Krymska – geneza, struktura, rezultaty pierwszego szczytu – https://trimarium.pl/platforma-krymska-geneza-struktura-rezultaty-pierwszego-szczytu/
[13] Readout of President Joe Biden`s call with European Allies – https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2021/12/06/readout-of-president-joe-bidens-call-with-european-allies/
[14] Брифінг міністра МЗС України Дмитра Кулеба та державного секретаря США Ентоні Блінкена – https://www.youtube.com/watch?v=6dkergCGuxA
[15] Tamże
[16] Зеленський має питання до Байдена: чому Україна досі не в НАТО? – https://www.pravda.com.ua/news/2021/02/1/7281867/
