Trójmorze w grze w trójkącie USA-Rosja-Chiny (Wnioski z Rezolucji H. RES 672 Izby Reprezentantów Kongresu USA w sprawie Trójmorza z 18 XI 2020 r.)
W finale kampanii wyborczej poprzedzającej starcie elekcyjne Donalda Trumpa z Joe Bidenem, gdy emocje walczących ze sobą stronnictw amerykańskich sięgały zenitu, na dwa tygodnie przed szczytem Inicjatywy Trójmorza (IT) w Tallinie, Komisja Spraw Zagranicznych Izby Reprezentantów Kongresu USA jednomyślnie rekomendowała przyjęcie przez Kongres rezolucji wyrażającej poparcie dla idei Trójmorza. Rezolucja w tym właśnie duchu sygnowana jako H. RES 672 z datacją projektu na 31 października 2020 r., a więc już po zakończonym sukcesem tallińskim szczycie IT (19-20 X), została ostatecznie przyjęta przez Izbę
Reprezentantów Kongresu USA także jednomyślnie 18 listopada, ciesząc się ponadpartyjnym poparciem zarówno Republikanów, jak i Demokratów. Tak fakt zgodnego poparcia owej rezolucji w chwili najbardziej zażartej walki politycznej dzielącej Stany Zjednoczone, jak i treść przyjętego dokumentu dobrze wróżą Polsce i całej Inicjatywie Trójmorza.
Co interesuje Amerykanów i dlaczego popierają Trójmorze?
Wątek rosyjski z akcentem niemieckim i tureckim
Treść przyjętej rezolucji[1] wyraziście wskazuje przyczyny zainteresowania USA Trójmorzem. Już w jej pierwszym akapicie kongresmeni, wyrażając poparcie dla IT wskazują, iż ów projekt „zwiększa niezależność energetyczną i połączenia infrastrukturalne przez co wzmacnia bezpieczeństwo narodowe Stanów Zjednoczonych i Europy.” Przypominają o poparciu dla tej inicjatywy wyrażonym przez USA w trakcie szczytu IT w Warszawie w lipcu 2017 r.[2] i potwierdzają zobowiązanie finansowego jej wsparcia przez Waszyngton sumą 1 mld USD, zadeklarowaną w lutym 2020 r. przez sekretarza stanu USA Mike’a Pompeo[3] na rzecz rozwoju gospodarczego, transportowo-komunikacyjnego, cyfryzacyjnego i w zakresie bezpieczeństwa energetycznego tego „strategicznego regionu”, co – jak podkreślają „zwiększy bezpieczeństwo narodowe Stanów Zjednoczonych”. Przytaczają słowa przewodniczącego Komisji Europejskiej Jeana-Claude’a Junckera, który uznał Inicjatywę Trójmorza za „katalizator spójności i konwergencji Unii Europejskiej i czynnik wzmacniający więzi transatlantyckie”[4]. Kongres, w omawianej rezolucji wskazuje także na zacofanie infrastrukturalne regionu jako na dziedzictwo panowania sowieckiego, które to dziedzictwo pod względem energetycznym uzależnia do dziś Europę Środkową i Wschodnią od Rosji, Rosja zaś, jak uznali kongresmeni: „dąży do podminowania instytucji demokratycznych i wolności w Europie, przez stosowanie środków hybrydowych w tym używając energii jako narzędzia przymusu”. Z nazwy wymienione są i potępione takie projekty jak Nord Stream 2 i Turecki Potok, jako podminowujące bezpieczeństwo energetyczne Europy.
Wątek chiński
Kongres Stanów Zjednoczonych wartość Inicjatywy Trójmorza upatruje także w fakcie, iż stanowi ona przeciwwagę i konkurencję dla chińskich projektów 17+1 (zapoczątkowanego w 2012 r. projektu infrastrukturalnej współpracy Chin z 16, a potem 17 państwami Europy Środkowej i Wschodniej)[5] oraz Inicjatywy Pasa i Szlaku („Nowego Jedwabnego Szlaku”) – także chińskiej inicjatywy budowy połączeń kolejowych i drogowych z Chin do Europy z pominięciem szlaków oceanicznych, zdominowanych przez Marynarkę Wojenną USA[6]. Co do obu inicjatyw chińskich, Izba Reprezentantów w Kongresie USA wskazała na towarzyszącą im „korupcję, pułapkę długów (co i w Polsce pamiętamy po aferze licznych bankructw podwykonawców budowanych przez Chińczyków autostrad) i niskie standardy ochrony pracy i środowiska naturalnego”[7].
Z nazwy jako strategicznie ważne projekty infrastrukturalne IT wymieniono terminal LNG na chorwackiej wyspie Krk na Adriatyku, interkonektory gazowe między Polską i Litwą oraz Bułgarią-Rumunią-Węgrami i Austrią (BRUA), jak też liczne projekty w dziedzinie cyfryzacji, transportu i komunikacji (Autostradę Cyfrową, Viking Train, transeuropejski korytarz transportowy Adriatic TEN-T i rozwój szlaku wodnego Dunaju)[8].
Sojusznicy o żywotnym znaczeniu i niepodzielona Europa
Inicjatywa Trójmorza została określona jako mająca w swym łonie państwa, będące „sojusznikami Stanów Zjednoczonych o żywotnym znaczeniu” („vital allies of the United States”), a jej rozwój jako działanie w kierunku budowy Europy, która jest „niepodzielona, bezpieczna, zażywająca dobrobytu i wolna”. Kongres wezwał więc państwa IT do wspólnych wysiłków finansowych na rzecz zbudowania Funduszu Inwestycyjnego Inicjatywy Trójmorza (FIIT), który, co przypomnijmy – powołany został rok temu przez Polskę (Bank Gospodarki Krajowej) i Rumunię (EximBank) i od tego czasu znacznie się rozrósł – skokowo wręcz na szczycie w Tallinie, również ze wsparciem finansowym USA i lwim udziałem w FIIT Polski. Izba Reprezentantów potwierdziła także w omawianej rezolucji zobowiązania finansowe USA wobec Trójmorza.
Rekomendacje amerykańskie – poszerzyć Trójmorze o Ukrainę, Mołdawię i Bałkany Zachodnie
Bardzo ważną politycznie częścią rezolucji Izby Reprezentantów jest wezwanie państw IT do poszerzenia owej „wizji wzmocnionych regionalnych połączeń infrastrukturalnych na państwa nie będące państwami członkowskimi Unii Europejskiej, a leżące w regionie Trójmorza włączając w to Ukrainę, Mołdawię i kraje Bałkanów Zachodnich”. Jest to logiczna konsekwencja faktu, że rozbudowa infrastruktury przesyłowej gazu w krajach UE o najszybciej rozwijającej się gospodarce, tworzy potężny, liczący 112 mln konsumentów, rynek zbytu dla amerykańskiego gazu ze złóż łupkowych, dostarczanego do polskiego terminala w Świnoujściu, terminali państw bałtyckich, chorwackiego Krk i ewentualnie rumuńskiej Konstancy, wypierając zeń surowiec rosyjski. Poszerzenie tego rynku o 43 mln konsumentów z Ukrainy, 4 mln z Mołdawii i ok.19,5 mln mieszkańców Bałkanów Zachodnich to dodatkowa korzyść gospodarcza dla amerykańskiej branży gazowej, a dla odbiorców – bezpieczeństwo dostaw, wolnych od groźby politycznie motywowanego szantażu, zawsze ciążącej nad dostawami „błękitnego paliwa” z Rosji. W konsekwencji zbieżności interesów USA i państw regionu cały ten mechanizm prowadzi do wyłuskiwania z rosyjskiej strefy wpływów kolejnych krajów. Temu samemu celowi służyła międzyprezydencka polsko-amerykańsko-ukraińskia deklaracja – memorandum o współpracy gazowej z 31 sierpnia 2019 r[9]. Kongres USA, w omawianej rezolucji konsekwentnie podtrzymuje tę właśnie linię polityczną i – podkreślmy to jeszcze raz – czyni to ponad podziałami partyjnymi.
Wnioski
Ponadpartyjna zgoda Republikanów i Demokratów w środku najbardziej zaciętej bitwy wyborczej i poparcie na bazie tej zgody projektu Trójmorza, jak też samo znalezienie czasu na to, by dokonać takiego kroku właśnie teraz, każe traktować Rezolucję 672 Izby Reprezentantów jako akt poważny i wiarygodny. Dostrzeżenie przez amerykańskich kongresmenów wymiaru antyrosyjskiego i antychińskiego Inicjatywy Trójmorza świadczy o zrozumieniu natury związków tego projektu z interesem narodowym USA, a zatem i o silnych podstawach jego poparcia przez elity polityczne Waszyngtonu. Zmiana lokatora Białego Domu i uzyskanie przez Demokratów przewagi w Senacie jak i utrzymanie jej w Izbie Reprezentantów nie oznacza więc zmiany stanowiska amerykańskiego parlamentu. Wolą Kongresu USA jest i pozostanie, by poparcie Stanów Zjednoczonych dla Inicjatywy Trójmorza było kontynuowane. Dobrze to rokuje sztandarowemu projektowi polskiej polityki regionalnej i rozwojowi naszego regionu.
Amerykańskie wezwanie do geograficznego rozszerzenia projektu w pełni odpowiada interesom i zamiarom Polski (Ukraina), ale także Rumunii (Mołdawia) i Chorwacji (Bałkany Zachodnie – przynajmniej w odniesieniu do Bośni i Hercegowiny zamieszkałej przez liczną społeczność chorwacką). Dla utrzymania spoistości IT zasadę, iż pełnoprawnym państwem członkowskim tej inicjatywy może być tylko państwo należące do Unii Europejskiej należy naturalnie utrzymać. Możliwe jest jednak rozwinięcie formuły partnerstwa strategicznego ze wskazanymi krajami sąsiedzkimi. Trójmorze bowiem, odmiennie niż Unia Europejska, nie jest strukturą zinstytucjonalizowaną z własnymi ciałami decyzyjnymi, ustawodawstwem i administracją, w których kraje pozbawione statusu pełnoprawnych członków są nieobecne, a zatem upośledzone w procesach decyzyjnych i korzyściach. W ramach IT realizuje się projekty infrastrukturalne. Ich rozciągnięcie na sąsiednie terytoria nie wymaga skomplikowanych procedur akcesyjnych. Ukraina np. już jest stroną kilku znaczących projektów z e sztandarowym projektem Trójmorza – Via Carpatia włącznie[10]. W całej koncepcji chodzi wszak o zmianę rzeczywistości materialnej, a nie o polityczne zadekretowanie tej zmiany.
Podkreślany w rezolucji Izby Reprezentantów wątek konkurencyjności IT wobec projektów chińskich ujawnia odczuwane przez USA zagrożenie ze strony Pekinu jako jedną z płaszczyzn relacji polsko-amerykańskich. Uwzględnianie przez Polskę amerykańskich obaw i wpisywanie się w politykę USA wobec Chin może wzmacniać związki polsko-amerykańskie i budować pozycję Polski w Waszyngtonie jako niezbędnego sojusznika, pomocnego w ograniczaniu wpływów Pekinu w Europie Środkowej poprzez Trójmorze, traktowane w USA jako użyteczny po temu instrument. Ta cecha Trójmorza i wartość Polski w jego kontekście nabierają szczególnego znaczenia w świetle parcia prezydencji niemieckiej w UE do jak najszybszego podpisania porozumienia regulującego stosunki Unii Europejskiej z Chinami[11]. Polska była jedynym państwem członkowskim UE, które wobec tego pośpiechu otwarcie zaoponowało, co niewątpliwie dostrzeżono w Waszyngtonie.
Potępienie dla Nord Stream 2 i Tureckiego Potoku wskazuje na amerykańską wolę wyparcia gazu rosyjskiego z rynku Europy Środkowej, czyli z obszaru Trójmorza. Rynek ten albo będzie nasycany gazem amerykańskim, norweskim itd., albo rosyjskim. Dostawcy są na nim siłą rzeczy konkurentami. Konkurencja ta stawia państwa tego regionu w pozycji uprzywilejowanej. Konkurowanie z Rosją wymaga bowiem demonstrowania wobec Kremla gotowości do obrony swych inwestycji także przy pomocy środków wojskowych. Tego typu zaangażowanie USA w Europie Środkowowschodniej jak najbardziej zaś odpowiada interesom zagrożonych przez rosyjski imperializm narodów tego regionu.
[1] H.Res.672 – Expressing support of the Three Seas Initiative in its efforts to increase energy independence and infrastructure connectivity thereby strengthening the United States and European national security. 116th Congress (2019-2020), Congress.gov, https://www.congress.gov/bill/116th-congress/house-resolution/672.
[2] O stosunku USA do IT I poparciu, którego jej udzielił prezydent Trump w trakcie szczytu w Warszawie patrz: A. Chojan, The United States on the Three Seas Initiative, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 17 (2019), z. 3, s. 79-91. Przemówienie Trump na szczycie IT patrz: Remarks by President Trump at the Three Seas Initiative Summit, 6 July 2017, The White House Office of the Press Secretary, https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2017/07/06/remarks-president-trump-three-seas-initiative-summit-july-6-2017. Por.: Poland: Trump visit adds heft to Three Seas Summit, “Stratfor Worldview”, 14 June 2017, https://worldview.stratfor.com/article/poland-trump-visit-adds-heft-three-seas-summit oraz M. Farber, Read Donald Trump’s Remarks at the Three Seas Initiative Summit in Poland, “Time”, July 6, 2017, https://time.com/4846780/read-donald-trump-speech-warsaw-poland-transcript/.
[3] The West Is Winning, Speech Michael R. Pompeo, Secretary of State Munich Security Conference Munich, Germany, February 15, 2020, US Department of State, https://www.state.gov/the-west-is-winning/. Por.: Pompeo: USA przekażą do 1 mld USD krajom Trójmorza na inwestycje energetyczne, PAP, 15.02.2020, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C588298%2Cpompeo-usa-przekaza-do-1-mld-usd-krajom-trojmorza-na-inwestycje.
[4] Zdanie to Jean-Claude Juncker wygłosił na szczycie IT w Bukareszcie (17-18 IX 2018 r.) President Juncker attends the Three Seas Initiative Summit, 3 Seas Initiative Summit, 17.09.2018, European Commission, https://ec.europa.eu/regional_policy/en/newsroom/news/2018/09/17-09-2018-president-juncker-attends-the-three-seas-initiative-summit. Juncker, nawet pytany o to, czy nie sądzi, że wpływy USA w Trójmorzu są zbyt duże nie potwierdził tej tezy, wskazując raczej, że to zaangażowanie państw UE spoza IT jest zbyt małe. Juncker: W pełni popieram Inicjatywę Trójmorza, Forsal, 20 lutego 2019, https://forsal.pl/artykuly/1398971,juncker-w-pelni-popieram-inicjatywe-trojmorza.html.
[5] Szerzej o tej inicjatywie chińskiej i jej ewolucji patrz: D. Mierzejewski, B. Kowalski Wielowymiarowość polityki
Chińskiej Republiki Ludowej w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2019, s.10-18. Por.: M. Kaczmarski, J. Jakóbowski, Chiny – Europa Środkowo-Wschodnia: „16+1” widziane z Pekinu, „Komentarze OSW”, nr 166, 15.04.2015, ss.7; J. Jakóbowski, M. Seroka, Szczyt w Dubrowniku: europeizacja i rozszerzenie formatu 16+1, „Analizy OSW”, 17.04.2019, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2019-04-17/szczyt-w-dubrowniku-europeizacja-i-rozszerzenie-formatu-161 oraz M. Lubina, Pokraczne wejście smoka. Chiny i format 1+16/17, USA-UE Strona o stosunkach międzynarodowych. Teksty i komentarze, OMP, https://usa-ue.pl/teksty-i-komentarze/teksty/pokraczne-wejscie-smoka-chiny-i-format-116-17/ i A. Bachulska, Format 17+1: mniej niż suma części. Komentarz, „Forum Idei” Fundacja im. Batorego, Warszawa 2020, ss.4. O rywalizacji amerykańsko-chińskiej na obszarze Trójmorza patrz: Prof. Dominik Mierzejewski: 17+1 i Trójmorze – co dalej? [Komentarz], „Obserwator Międzynarodowy.pl”, 8 czerwca 2019, http://obserwatormiedzynarodowy.pl/2019/06/08/prof-dominik-mierzejewski-171-trojmorze-co-dalej-komentarz/.
[6] Szerzej patrz: A. Brona, Perspektywy Inicjatywy Pasa i Szlaku w Europie Środkowej i Wschodniej, Instytut Nowej Europy, 29.09.2020, ss.11.
[7] Szerzej o problemie z chińskimi firmami budującymi autostrady i towarzyszących temu bankructwach polskich podwykonawców patrz: J. Kaliński, Autostrady na Euro 2012, „Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego «Studia i Prace»”, nr 1, 13/2013, s.139-163. O pułapce zadłużeniowej szerzej patrz: P. Tomaszewska, Chińska Inicjatywa Pasa i Szlaku a ryzyko zadłużenia jej beneficjentów, „Desecuritate.uph.edu.pl”, nr 2(5)2019, Jul-Dec, s. 149-165.
[8] Lista projektów przyjętych do wykonania w ramach IT i ich omówienie patrz: Priority Projects, Three Seas, https://www.3seas.eu/about/progressreport.
[9] Porozumienie o współpracy na rzecz wzmocnienia regionalnego bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego, Premier.gov.pl, 31.08.2029, https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/aktualnosci/porozumienie-o-wspolpracy-na-rzecz-wzmocnienia-regionalnego-bezpieczenstwa.html Tam też linki do pełnego tekstu porozumienia w wersji angielskiej i polskiej: Memorandum of Cooperation among the Republic of Poland, Ukraine and the United States of America on enhancing regional security of natural gas supply / Porozumienie o współpracy między Rzecząpospolitą Polską, Stanami Zjednoczonymi Ameryki oraz Ukrainą na rzecz wzmocnienia regionalnego bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego.
[10] Szerzej o udziale państw spoza IT w projektach Trójmorza i potencjale poszerzenia tego procesu patrz: П. Журавський вель Ґраевський, Грузія й Україна потенційні партнери Тримор’я, „Український Тиждень”, № 46 (678), 13-19.11.2020, s.34-37.
[11] T. Bielecki, Umowa UE z Chinami. Sukces Berlina, ale kłopoty z USA?, „Deutsche Welle”, 30.12.2020, https://www.dw.com/pl/umowa-ue-z-chinami-sukces-berlina-ale-k%C5%82opoty-z-usa/a-56097733.
