Inicjatywa Trójmorza narodziła się jako odpowiedź na potrzebę zacieśnienia współpracy regionalnej pomiędzy państwami Europy Środkowej. Jej głównym celem jest wzmocnienie integracji w tym obszarze oraz stworzenie mechanizmów pozwalających skutecznie stawić czoła wspólnym wyzwaniom, które w ostatnich latach zyskały na znaczeniu. Szczególnie istotnym impulsem dla zacieśnienia tej współpracy była rosnąca ekspansja Federacji Rosyjskiej, a wydarzenia takie jak rosyjski atak na Ukrainę w 2014 r., a następnie pełnoskalowa inwazja na to państwo w 2022 r. jednoznacznie pokazały potrzebę wspólnego działania wobec podobnie identyfikowanych zagrożeń. Dlatego też Inicjatywa Trójmorza, będąca pierwotnie ideą polsko-chorwacką koncentruje się na budowie stabilnych fundamentów dla rozwoju gospodarczego państw Europy Środkowej w strategicznych dziedzinach, takich jak energetyka, infrastruktura transportowa, komunikacja cyfrowa oraz szeroko pojęta gospodarka. Państwa członkowskie podkreślają, że bez osiągnięcia niezależności energetycznej ich suwerenność będzie narażona na ryzyko. W związku z tym priorytetem jest modyfikacja struktury dostaw surowców energetycznych poprzez rozbudowę infrastruktury umożliwiającej dywersyfikację źródeł importu gazu ziemnego, a w mniejszym zakresie innych surowców.
Tradycyjna współpraca w osi wschód-zachód wymaga uzupełnienia, a w niektórych przypadkach przekształcenia, w układ północ-południe. Szczególną wagę państwa Inicjatywy Trójmorza przywiązują do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, co zakłada rozwój infrastruktury, takiej jak terminale regazyfikacyjne czy nowe połączenia transportowe dla gazu ziemnego pomiędzy państwami członkowskimi. Usprawnienie tych mechanizmów ma kluczowe znaczenie dla pełnej operacyjności sieci energetycznych w regionie, co pozwoli państwom Inicjatywy Trójmorza zyskać większą niezależność od zewnętrznych dostawców surowców energetycznych.
Inicjatywa Trójmorza koncentruje się na trzech kluczowych obszarach współpracy, które mają na celu zacieśnienie integracji w Europie Środkowej i wzmocnienie jej pozycji w wymiarze geopolitycznym oraz gospodarczym. W obszarze transportu priorytetem jest budowa nowoczesnej infrastruktury, takiej jak autostrady, linie kolejowe i porty, które zintegrowałyby kraje regionu na osi północ-południe. Sztandarowym projektem jest Via Carpathia – sieć drogowa łącząca Litwę, Polskę, Słowację, Węgry, Rumunię, Bułgarię i Grecję, której realizacja poprawia handel, mobilność i zmniejsza zależność od tradycyjnej osi wschód-zachód. W obszarze cyfryzacji inicjatywa wspiera rozwój szerokopasmowego internetu, usług chmurowych i cyberbezpieczeństwa, dążąc do zwiększenia udziału regionu w globalnym rynku technologii oraz modernizacji administracji publicznej. Z kolei w energetyce kluczową rolę odgrywa budowa infrastruktury przesyłowej, takiej jak terminal LNG w Świnoujściu czy Korytarz Północ-Południe, które umożliwiają dywersyfikację źródeł oraz kierunków dostaw surowców energetycznych i zwiększają niezależność energetyczną. W ramach Inicjatywy Trójmorza państwa członkowskie wspierają również rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE), co wpisuje się w światowe trendy zrównoważonego rozwoju. Te trzy obszary współpracy tworzą fundament dla długofalowego rozwoju regionu, wzmacniając jego spójność i odporność na wyzwania zewnętrzne.
Autorzy, jako cel niniejszego opracowania, postawili określenie przyszłości Inicjatywy Trójmorza w 2025 r. w kontekście kluczowych zmian geopolitycznych. Szczególną uwagę należy zwrócić na wpływ powrotu Donalda Trumpa na stanowisko prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki, co może stanowić jeden z najważniejszych czynników kształtujących funkcjonowanie inicjatywy w kolejnych latach. W przeszłości administracja republikańska Donalda Trumpa w latach 2017-2021 wyraźnie wspierała rozwój tej współpracy jako narzędzia przeciwdziałania dominacji Rosji w regionie oraz budowania alternatyw dla wpływów Chin w Europie Środkowej. Powrót Donalda Trumpa do władzy mógłby oznaczać zarówno kontynuację tej strategii, jak i jej ewentualną modyfikację w obliczu nowych wyzwań międzynarodowych. Inicjatywa Trójmorza, będąc jednym z najbardziej ambitnych projektów regionalnych ostatnich lat, ma potencjał, aby nie tylko wzmocnić współpracę w Europie Środkowej, ale również podnieść znaczenie tej części Europy na arenie międzynarodowej, w zależności od wsparcia zewnętrznych partnerów, takich jak właśnie Stany Zjednoczone Ameryki.
Autorzy: dr Michał Paszkowski, Sebastian Wijas
