Strategia polityki zagranicznej Ukrainy: członkostwo w UE i NATO, zapewnienie pokoju w regionie bałtycko-czarnomorskim, strategiczne partnerstwo z Polską

30 lipca 2021 roku Rada Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy zatwierdziła „Strategię działalności w polityce zagranicznej”, natomiast 27 sierpnia prezydent Wołodymyr Zełeński wydał dekret zatwierdzający ten dokument, który pojawił się na oficjalnej stronie internetowej prezydenta Ukrainy.

Jest to pierwszy taki dokument w historii Ukrainy i, według słów ministra spraw zagranicznych Dmytra Kułeby, będzie swoistym drogowskazem w polityce zagranicznej państwa ukraińskiego¹. Strategia składa się z 254 pozycji, które szczegółowo określają kierunki, parametry i priorytety polityki zagranicznej Ukrainy. Ważnym jej elementem jest analiza aktualnych procesów zachodzących w środowisku międzynarodowym, miejsca i roli w nich Ukrainy, a także obiecujących sposobów rozwoju krajowej polityki zagranicznej².

Strategia ta jest ważnym dokumentem również dla zagranicznych partnerów Ukrainy, gdyż wymienia strategiczne priorytety tego państwa, co pozwala lepiej rozumieć logikę działań władz ukraińskich na arenie międzynarodowej i budować własną politykę wobec tego państwa.

Oto najistotniejsze wątki tego dokumentu³:

• Strategicznym kierunkiem polityki zagranicznej Ukrainy, wskazanym także w konstytucji tego państwa, jest członkostwo w Unii Europejskiej i NATO;
• Ukraina będzie dążyła do zapewnienia pokoju, bezpieczeństwa i stałego rozwoju w regionie bałtycko-czarnomorskim. Priorytetem Ukrainy jest aktywność we współpracy z państwami sąsiedzkimi oraz wzmacnianie własnej pozycji w tym regionie. Strategia jednak nie podaje definicji regionu bałtycko-czarnomorskiego i nie wymienia państw do niego wchodzących. Brak tej definicji może być problemem ze względu na historycznie odmienne rozumienie istoty tego regionu⁴;
• Analizując aktualną sytuację międzynarodową, autorzy Strategii zaznaczają, że pandemia Covid-19 „ograniczyła mobilność ludności i kontakty międzyludzkie, aktywizowała procesy regionalizacji […]. W rezultacie, najbliższe lata mogą charakteryzować się większym skupieniem się państw na problemach wewnętrznych niż na agendzie polityki zagranicznej”. Wyzwaniem najbliższych lat będzie, według autorów Strategii, pokonanie negatywnych skutków gospodarczych pandemii, które doprowadzą do globalnej nierównomierności gospodarczej. W tej sytuacji wielkie gospodarki mogą odnowić się szybciej, natomiast rozwijającym się gospodarkom grozi niestabilność finansowa, stagnacja lub nawet upadek;
• Rywalizacja USA i Chińskiej Republiki Ludowej o globalne przywództwo tworzy nowe linie napięcia w stosunkach międzynarodowych. Rywalizacja ta jest wymieniona w Strategii wśród zagrożeń na arenie międzynarodowej;
• NATO pozostaje kluczowym gwarantem bezpieczeństwa w strefie euroatlantyckiej. Istotnym czynnikiem jest według Ukrainy przyjęcie nowej Koncepcji strategicznej NATO-2030;
• „Wyjście Wielkiej Brytanii z UE, wzmocnienie nastrojów nacjonalistycznych i populistycznych w państwach europejskich, stagnacja procesu rozszerzenia UE, niestabilność granic państw członkowskich UE, wpływy hybrydowe sił zewnętrznych, intensyfikacja wewnętrznych dyskusji w UE stymulują proces przemyślenia globalnej roli i przyszłości UE. Jednocześnie UE nadal będzie wiodącym światowym graczem w dziedzinie ochrony praw człowieka, polityki rozwoju i zapobiegania zmianom klimatycznym. Europejski »zielony ład« tworzy nowy paradygmat gospodarczy w Europie”;
• Federacja Rosyjska, która dąży do odbudowy własnej roli globalnego gracza w stosunkach międzynarodowych, jest dzisiaj głównym zagrożeniem dla Ukrainy i Europy, ponieważ stosuje w tym celu nie tylko metody polityczne, ale też gospodarcze, wojskowe i informacyjne;
• Głównym zagrożeniem dla Ukrainy na arenie międzynarodowej pozostaje naruszanie jej terytorialnej integralności przez Rosję w Donbasie i na Krymie. Natomiast próby Rosji wtrącania się w sprawy wewnętrzne innych państw autorzy Strategii traktują jako wyzwanie dla całego świata demokratycznego;
• Za zagrożenie Ukraina uważa również „spowolnienie procesu rozszerzenia UE i powściągliwość UE we wzmacnianiu swojej roli geopolitycznej w regionie”;
• „Wzmocnienie ruchów nacjonalistycznych, populistycznych i radykalnych (zarówno prawicowych, jak i lewicowych) w państwach negatywnie wpłynie na politykę międzynarodową i stabilność”;
• Ukraina wyznacza 12 konkretnych celów własnej polityki zagranicznej:
  • Przywrócenie pokoju i integralności terytorialnej Ukrainy w jej międzynarodowo uznanych granicach państwowych;
  • Pociągnięcie Federacji Rosyjskiej do międzynarodowej odpowiedzialności prawnej;
  • Ochronę praw i interesów obywateli Ukrainy za granicą;
  • Przeciwdziałanie atakom dezinformacyjnym ze źródeł zewnętrznych, które są prowadzone ze szkodą dla interesów narodowych i wizerunku Ukrainy za granicą;
  • Tworzenie bezpiecznego środowiska środkami dyplomatycznymi;
  • Uzyskanie pełnego członkostwa w NATO;
  • Uzyskanie pełnego członkostwa w UE;
  • Pomoc dla handlu zagranicznego i inwestycji;
  • Transformacja technologiczna i ekologiczna Ukrainy;
  • Swoboda przemieszczania się obywateli Ukrainy po świecie;
  • Wsparcie dla Ukraińców za granicą, zaangażowanie ich w projekty państwowe, społeczne, gospodarcze;
  • Kształtowanie i promocja pozytywnego wizerunku Ukrainy w świecie.

• Zainicjowany przez Ukrainę międzynarodowy format Platforma Krymska będzie główną placówką koordynującą międzynarodowe działania w sferze prawnej, bezpieczeństwa, humanitarnej, ekonomicznej, środowiskowej i innych na rzecz przywrócenia integralności terytorialnej Ukrainy.
• W celu poprawy międzynarodowego bezpieczeństwa, działalność Ukrainy będzie skierowana m.in. na wzmocnienie obecności NATO w regionie Morza Czarnego;
• Tranzyt gazu przez Ukrainę, zdaniem autorów Strategii, gwarantuje wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego Europy i rozwija strategiczne partnerstwo z UE w sektorze energetycznym. Kontynuowane będą prace nad zapewnieniem pełnej integracji rynków energetycznych Ukrainy i UE;
• Interesem Ukrainy są demokratyczne przemiany w Federacji Rosyjskiej;
• Jednym z kierunków współpracy Ukrainy z UE będzie wzmocnienie strategicznego znaczenia inicjatywy Partnerstwo Wschodnie, z uwzględnieniem dążeń integracyjnych państw członkowskich, w szczególności poprzez rozwój współpracy w ramach Stowarzyszonego Trio;
• Strategiczne partnerstwo z Polską w wymiarze europejskim, euroatlantyckim, regionalnym i bilateralnym jest jednym z głównych priorytetów polityki zagranicznej Ukrainy. Wymaga ono dalszego tworzenia nowych wielkich projektów w sferze bezpieczeństwa, energetyki, wojskowości, handlu i gospodarki. Obecność dużej ukraińskiej mniejszości narodowej w Polsce zakłada zwiększoną uwagę co do kwestii ochrony praw i uzasadnionych interesów Ukraińców w tym Państwie. Ukraina jest otwarta na dwustronny dialog na temat pamięci historycznej, aby „przełamywać istniejące stereotypy, minimalizować wpływ tragicznych stron wspólnej historii na współpracę dwustronną”;
• Obiecującym jest rozwój współpracy trójstronnej między Ukrainą, Polską i Litwą w formacie Trójkąta Lubelskiego;
• Istotnym kierunkiem polityki zagranicznej Ukrainy jest rozwój współpracy w formatach „trójkątów” Ukraina – Polska – Rumunia oraz Ukraina – Rumunia – Mołdawia;
• W stosunkach z Białorusią Ukraina będzie konsekwentnie okazywać solidarność z narodem białoruskim w jego działaniach na rzecz budowania państwa europejskiego, demokratycznego i prawnego, a także przeciwdziałania ograniczaniu przez Federację Rosyjską suwerenności państwowej Republiki Białorusi. Przy tym, „rozwój pragmatycznej ukraińsko-białoruskiej współpracy handlowej i gospodarczej leży w interesie Ukrainy”. W praktyce takie sformułowanie może oznaczać, że Ukraina nadal będzie starać się utrzymywać kontakty gospodarcze z reżimem Łukaszenki, wstrzymując się od wprowadzenia realnych sankcji gospodarczych wobec reżimu;
• Priorytetem Ukrainy będzie rozwój istniejących regionalnych inicjatyw i dołączenie do nowych inicjatyw. Zwłaszcza Ukraina będzie dążyła do dalszego rozwoju współpracy w formacie Trójkąta Lubelskiego oraz GUAM (Gruzja, Ukraina, Azerbejdżan, Mołdawia). Oprócz tego, celem Ukrainy jest uzyskanie członkostwa w Bukaresztańskiej dziewiątce oraz Inicjatywie Trójmorza.

Strategia polityki zagranicznej Ukrainy nie przyniosła analitykom żadnych niespodzianek czy sensacji, jest to raczej udokumentowana i ustrukturyzowana ukraińska wizja sytuacji międzynarodowej i plan działań na najbliższy czas.

Dla Polski najistotniejszym w tej wizji jest rozumienie przez Ukrainę, że we współczesnym świecie współpraca i integracja regionalna staje się coraz ważniejszym elementem stosunków międzynarodowych oraz dążenie do pogłębienie tej współpracy poprzez sojusze regionalne. W Strategii Ukraina nazywa Francję i Niemcy kluczowymi państwami w kwestii dołączenia Ukrainy do NATO i UE, więc należy rozumieć, że mimo rozwoju współpracy regionalnej, w globalnych kwestiach władze ukraińskie nadal mogą orientować się na państwa Europy Zachodniej. Poza tym, po deklarowaniu dążenia do aktywnej i przywódczej roli Ukrainy w polityce regionalnej autorzy Strategii piszą o „pragmatycznej ukraińsko-białoruskiej współpracy handlowej”, chociaż takie podejście faktycznie uniemożliwia aktywne i naprawdę przywódcze podejście do jednego z najistotniejszych współczesnych wyzwań naszego regionu – przeciwdziałania reżimowi Łukaszenki.

Dlatego, w najbliższym czasie nie należy oczekiwać ani istotnej zmiany stanowiska Ukrainy w polityce regionalnej, ani istotnych zmian w stosunkach polsko-ukraińskich, zainicjowanych przez stronę ukraińską. Natomiast duże podobieństwa ukraińskich i polskich globalnych interesów na arenie międzynarodowej dają znaczące możliwości rozwoju współdziałania regionalnego i globalnego.

Przypisy:

[1] Дмитро Кулеба: завдяки Стратегії зовнішньої політики Україна зможе ефективніше досягати своїх цілей – https://mfa.gov.ua/news/dmitro-kuleba-zavdyaki-strategiyi-zovnishnoyi-politiki-ukrayina-zmozhe-efektivnishe-dosyagati-svoyih-cilej

[2] Глава держави затвердив Стратегію зовнішньополітичної діяльності України – https://www.president.gov.ua/news/glava-derzhavi-zatverdiv-strategiyu-zovnishnopolitichnoyi-di-70413

[3] Dalej wszystkie cytaty pochodzą z tego źródła – Стратегія зовнішньополітичної діяльності України – https://www.president.gov.ua/documents/4482021-40017

[4] Szewczenko: Trójmorze, Międzymorze, idea bałtycko-czarnomorska: problem definicji – https://trimarium.pl/szewczenko-trojmorze-miedzymorze-idea-baltycko-czarnomorska-problem-definicji/