Źródło zdjęcia: PAP
Objęcie przez Polskę przewodnictwa w OBWE w 2022 r. skonfrontuje ją z szeregiem zagrożeń dla europejskiej obronności. Kwestia Ukrainy pozostanie największą przeszkodą w budowaniu bezpieczeństwa w regionie. Wobec coraz bardziej agresywnej polityki Federacji Rosyjskiej priorytetem Polski w tej kadencji może być zaoferowanie wsparcia Ukrainie na rzecz wsparcia Ukrainy na forum OBWE, w tym m.in. wzmocnienie misji obserwacyjnej OBWE w Donbasie.
Czy A. Duda i W. Zełeński wiedzą co robią?
Ukraina jest kluczowym partnerem Polski na arenie międzynarodowej. Historia wzajemnych stosunków sięga odległej przeszłości, ale oblicze współczesnych relacji polsko-ukraińskich datuje się na okres rozpadu ZSRR. Polska jako pierwszy kraj na świecie uznała niepodległość Ukrainy 2 grudnia 1991 r.[1], a w 1992 r. oba kraje podpisały traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy[2]. Z kolei w 1993 r. władze Polski zadeklarowały, że partnerstwo z Ukrainą jest priorytetem polskiej polityki zagranicznej. Relacje bilateralne ewaluowały na przestrzeni lat, a symbolicznym wyrazem nawiązania silnych więzi stały się rozgrywki Mistrzostw Europy w piłce nożnej, zorganizowane przez oba kraje w 2012 r. W 2020 r. prezydenci A. Duda i Wołodymyr Zełenski we wspólnej deklaracji ogłosili „strategiczny charakter partnerstwa” obu krajów[3].
Punktem zwrotnym zarówno w historii Ukrainy, rozwoju stosunków polsko-ukraińskich, jak i dla całego świata zachodniego, stała się agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę w 2014 r. Nielegalna aneksja Krymu i bezpośrednie wspieranie prorosyjskich separatystów przez Rosję, zarówno finansowe, wojskowe, jak i polityczne, spowodowało znaczne osłabienie europejskiego bezpieczeństwa, czego konsekwencje są widoczne do dziś[4]. W obliczu utrzymującej się niestabilności na arenie międzynarodowej, zmieniających się warunków bezpieczeństwa oraz odradzającej się polityki rosyjskiego imperializmu, stosunki polsko-ukraińskie stanowią dziś nieodłączny element utrzymania pokoju regionu Europy Środkowo-Wschodniej.
Obecny kształt relacji polsko-ukraińskich
Z perspektywy czasu podejście Ukrainy do integracji z szeroko pojętym Zachodem, w tym z Unią Europejską, było dość elastyczne. Jednak po protestach na Majdanie, podczas tzw. Rewolucji Godności, Ukraina przyjęła zdecydowanie proeuropejski kurs, kontynuowany przez kolejnych prezydentów. Należy podkreślić silne zaangażowanie Polski jako państwa, które odgrywało rolę „starszego brata” w tym procesie, wspierając Ukrainę w jej wysiłkach na rzecz zbliżenia z instytucjami euroatlantyckimi[5]. Jedną z nielicznych barier w relacjach dwustronnych była dość kontrowersyjna kwestia polityki historycznej[6], co do której odmienne podejścia obu krajów zostały uregulowane podczas spotkania prezydentów A. Dudy i W. Zełenskiego, choć tylko powierzchownie i w celu reaktywacji dobrych relacji Polski z nowym ukraińskim establishmentem[7].
Największym wyzwaniem dla stabilności polsko-ukraińskich relacji jest trwający od 2014 r. konflikt w Donbasie i nielegalna aneksja Krymu przez Rosję. Strategia Polskiej Polityki Zagranicznej na lata 2017-2021 wymienia tę kwestię jako jedno z czołowych wyzwań dla bezpieczeństwa regionalnego[8]. W strategii podkreśla się również, że Rosja, naruszając międzynarodowe porozumienia dotyczące architektury bezpieczeństwa w Europie, może doprowadzić do dalszej eskalacji działań na froncie wschodnim[9]. Bieżąca sytuacja związana z rosyjską aktywnością wojskową na terytoriach graniczących z Ukrainą zdaje się potwierdzać tezy zawarte w Strategii. Aspekt militarny jest więc w centrum dzisiejszych stosunków dwustronnych między Polską a Ukrainą, gdyż bezpośrednio dotyczy bezpieczeństwa obu krajów. Współpraca w tej dziedzinie odbywa się głównie w ramach organizacji międzynarodowych, różnych forów współpracy oraz na poziomie dwustronnym. Na uwagę zasługuje inicjatywa Trójkąta Lubelskiego, skupiającego Polskę, Litwę oraz Ukrainę. Wielką zaletą tego formatu są międzynarodowe ćwiczenia w ramach Wielonarodowej Brygady LITPOLUKRBRIG, mające na celu budowę wspólnych zdolności operacyjnych, a także wymianę doświadczeń między żołnierzami ukraińskimi, mającymi praktyczne doświadczenie w walce z rosyjską agresją, a wojskami Sojuszu Północnoatlantyckiego[10]. Ponadto współpraca na poziomie bilateralnym stale się rozwija – polska armia wspiera obecnie armię ukraińską we wdrażaniu procedur NATO, odbywają się także ćwiczenia, a dialog na temat zacieśniania relacji wojskowych określany jest jako strategiczny[11]. Jednym z priorytetów polskiej polityki zagranicznej wobec Ukrainy jest zatem pogłębianie więzi militarnych w celu poprawy bezpieczeństwa. Poziom współpracy w tym obszarze należy ocenić jako wysoki – co wynika nie tylko z dynamiki rozwoju tych relacji, ale także z przyczyn politycznych.
Ukraina jest również strategicznym partnerem gospodarczym Polski. Z danych za II kwartał 2021 r. wynika, że Polska zaimportowała towary o wartości 1,3 mld dolarów, a sprzedała towary o wartości 1,32 mld dolarów[12]. Obserwowany od wielu lat trend świadczy o stałym wzroście wymiany handlowej pomiędzy oboma krajami. Polska zajmuje również czołową pozycję pod względem inwestycji bezpośrednich na Ukrainie[13], a według stanu na 2017 r. wartość inwestycji przewyższyła 815 mln dolarów[14]. Do najważniejszych polskich inwestycji na Ukrainie należą inwestycje w sektor bankowy i ubezpieczeniowy, choć znaczącą rolę odgrywa również sektor produkcyjny[15].
W zakresie kształtowania wizerunku Polski w świecie, identyfikowanego jako jeden z trzech priorytetów długofalowego zarządzania strategicznego, główną płaszczyzną relacji z Ukrainą jest kwestia migracji Ukraińców do Polski[16]. Obserwowana od 2014 r. intensyfikacja migracji, wzmocniona wprowadzeniem ruchu bezwizowego, przyczyniła się zarówno do wzmocnienia polskiej gospodarki, jak i ukształtowania wizerunku Polski jako kraju przyjaznego pracownikom[17]. W 2021 r. liczba osób posiadających ważne zezwolenia na pobyt w Polsce przekroczyła 300 tys., a liczba osób legalnie zatrudnionych wyniosła 850 tys.[18] Nie należy zapominać o współpracy rozwojowej – inwestowaniu polskiego kapitału i know-how w ukraiński sektor prywatny, a także o wsparciu humanitarnym dla osób wewnętrznie przesiedlonych. W latach 2014-2018 wielkość polskiej pomocy na Ukrainie wyniosła 173 mln euro[19].
Perspektywiczne kierunki współpracy polsko-ukraińskiej
W dziedzinie bezpieczeństwa deklaratywnym wątkiem przewijającym się na wielu forach współpracy jest przystąpienie Ukrainy do euroatlantyckiej przestrzeni instytucjonalnej[20]. Takie posunięcie, choć mało prawdopodobne w obecnych realiach geopolitycznych, jest jednak korzystne dla obu krajów. Wspierając Ukrainę w jej prozachodnich aspiracjach, Warszawa realizuje kilka celów strategicznych – wzmacnia barierę bezpieczeństwa, wspiera tworzenie bufora wobec Rosji i rozwija relacje sojusznicze z Kijowem. Biorąc pod uwagę niestabilną sytuację na granicach, inwestycje w sferze wojskowej, zarówno w kapitał ludzki, jak i sprzęt wojskowy, relacja polsko-ukraińskie wydają się perspektywicznym obszarem współpracy.
W przywołanej już deklaracji prezydentów A. Dudy i W. Zełenskiego zapisano, że rozwój infrastruktury i sektora energetycznego jest priorytetem dla rozwoju wzajemnych stosunków handlowych[21]. Wobec zaostrzającej się w tej branży sytuacji związanej z szantażem ze strony Rosji, zwłaszcza odnośnie do gazu ziemnego, a także projektu gazociągu Nord Stream 2, który uderza w interesy obu krajów, Polska i Ukraina są „skazane na współpracę energetyczną”[22]. Kluczową rolę mogą odegrać polskie firmy – Orlen czy PGNiG – które zamierzają[23] lub już inwestują w tym obszarze[24].
Jeśli chodzi o aspekt społeczno-kulturowy, obszarem, w którym można oczekiwać postępu, jest polityka historyczna. Położono już fundamenty pod pojednanie między tymi dwoma krajami w zakresie uregulowania problematycznych kwestii historycznych. Znormalizowanie tego obszaru stosunków może mieć pozytywny wpływ na całokształt relacji bilateralnych. Polska powinna zintensyfikować wysiłki dyplomatyczne (wykorzystywać narzędzia dyplomacji publicznej), aby budować wzajemne zaufanie i promować konsensus.
Rekomendacje i wnioski
Objęcie przez Polskę przewodnictwa w OBWE w 2022 r. skonfrontuje ją z szeregiem zagrożeń dla europejskiej obronności[25]. Kwestia Ukrainy pozostanie największą przeszkodą w budowaniu bezpieczeństwa w regionie[26]. Wobec coraz bardziej agresywnej polityki Federacji Rosyjskiej priorytetem Polski w tej kadencji może być zaoferowanie wsparcia Ukrainie na rzecz wsparcia Ukrainy na forum OBWE, w tym m.in. wzmocnienie misji obserwacyjnej OBWE w Donbasie.
Biorąc pod uwagę politykę klimatyczną i problemy energetyczne Ukrainy, Polska powinna skupić się na rozwijaniu relacji dwustronnych w celu promowania OZE. Cierpiąca z powodu rosyjskich machinacji i olbrzymich wpływów oligarchów w polityce Ukraina potrzebuje wsparcia w realizacji transformacji energetycznej, a Polska wraz z zachodnimi partnerami mogłaby wesprzeć ten proces – poprzez rozwój ukraińskiego sektora energii jądrowej, gazowej i odnawialnej[27].
Zbliżenie Ukrainy do obszaru euroatlantyckiego powinno obejmować również transformację ukraińskiego sektora publicznego. Należy wspomóc budowę instytucji demokratycznych, walki z korupcją, szkolenia ukraińskich urzędników, promowania europejskich rozwiązań w edukacji i nauce. Ważnym aspektem jest także wspieranie Ukrainy w jej polityce antyoligarchicznej, która jest jednym z ważniejszych elementów zreformowania państwa.
Autorzy:
Leon Pińczak
Wsparcie analityczne: dr Aleksander Olech
[1] Wspólna deklaracja Prezydentów Polski, Litwy i Ukrainy [PL/EN], Prezydent.pl, https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/wystapienia/wspolna-deklaracja-prezydentow-polski-litwy-i-ukrainy-plen,46189, dostęp: 25.12.2021.
[2] Ukraina, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej https://www.gov.pl/web/ukraina/relacje-dwustronne, dostęp: 25.12.2021.
[3] Wspólna deklaracja…, dostęp: 28.12.2021.
[4] Na przełomie listopada-grudnia 2021 r. ukraiński wywiad poinformował o planowanej przez Rosję operacji wojskowej wymierzonej w integralność terytorialną i suwerenność polityczną Ukrainy, co wywołało potężną akcję dyplomatyczną państw Zachodu i doprowadziło do ujawnienia priorytetów rosyjskiej polityki zagranicznej oraz budowanej przez nią wizji architektury bezpieczeństwa w Europie Środkowo-Wschodniej.
[5] A. Balcer, Starszy brat czy strategiczny partner? Polityka Polski wobec Ukrainy po akcesji do Unii Europejskiej, InEuropa, http://ineuropa.pl/in15/starszy-brat-czy-strategiczny-partner/, dostęp: 3.01.2022.
[6] Spór dotyczył m.in. zbrodni popełnionych przez żołnierzy UPA na ludności polskiej, ekshumacji ofiar zarówno na Ukrainie, jak i w Polsce.
[7] A. Szeptycki, Stosunki polsko-ukraińskie: ku nowemu „strategicznemu partnerstwu”?, Fundacja Batorego, https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2020/11/Stosunki-polsko-ukrainskie_Komentarz.pdf, dostęp: 3.01.2022.
[8] Strategia, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/strategia, dostęp: 26.12.2021.
[9] Ibidem.
[10] A. Olech, Trójkąt Lubelski – Analiza dyskursu medialnego, Instytut Nowej Europy, https://ine.org.pl/wp-content/uploads/2021/07/Trojkat-Lubelski.-Analiza-dyskursu-medialnego-1.pdf, dostęp: 29.12.2021.
[11] Polsko-ukraińska współpraca wojskowa, Wojsko Polskie, https://www.wojsko-polskie.pl/sgwp/articles/aktualnosci-w/polsko-ukrainska-wspolpraca-wojskowa/, dostęp: 3.01.2022.
[12] M. Kozak, W handlu z Ukrainą Polska za Chinami, za to przed Niemcami, Obserwator Finansowy, https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/w-handlu-z-ukraina-polska-za-chinami-za-to-przed-niemcami/, dostęp: 5.01.2022.
[13] Rosną polskie inwestycje w Ukrainie, Edialog, https://edialog.media/2021/10/02/rosna-polskie-inwestycje-w-ukrainie/, dostęp: 5.01.2022.
[14] Informator ekonomiczny, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, https://www.gov.pl/web/ukraina/informator-ekonomiczny, dostęp: 6.01.2022.
[15] Ukraina, Ministerstwo Rozwoju, Departament Handlu i Współpracy Międzynarodowej, https://www.gov.pl/attachment/af4651da-a6ad-4c41-881b-36701f72fd50, dostęp: 5.01.2022.
[16] Strategia… Serwis Rzeczypospolitej Polskiej.
[17] Obywatele Ukrainy w Polsce – raport, Urząd do Spraw Cudzoziemców, https://www.gov.pl/web/udsc/obywatele-ukrainy-w-polsce–raport, dostęp: 5.01.2022.
[18] Słyszymy ich niemal wszędzie. Ilu jest Ukraińców w Polsce?, Polsat, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2021-08-17/slyszymy-ich-niemal-wszedzie-ilu-jest-ukraincow-w-polsce/, dostęp: 5.01.2022.
[19] Polska Pomoc na Ukrainie, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, https://www.gov.pl/web/ukraina/relacje-dwustronne, dostęp: 6.01.2022.
[20] L. Pińczak, Pińczak: Platforma Krymska – długofalowa strategia przywrócenia integralności terytorialnej Ukrainy, Myśl Suwerenna, https://myslsuwerenna.pl/pinczak-platforma-krymska-dlugofalowa-strategia-przywrocenia-integralnosci-terytorialnej-ukrainy/, dostęp: 6.01.2022.
[21] A. Szeptycki, Stosunki polsko-ukraińskie…
[22] K. Świrski, Polska i Ukraina są skazane na energetyczną współpracę, Energia RP, https://energia.rp.pl/komentarze-i-opinie/art17008611-polska-i-ukraina-sa-skazane-na-energetyczna-wspolprace, dostęp: 6.01.2022.
[23] Orlen chce zawojować Ukrainę. Obajtek zdradza plany, Money.pl, https://www.money.pl/gospodarka/orlen-chce-zawojowac-ukraine-obajtek-zdradza-plany-6680679133121344a.html, dostęp: 6.01.2022.
[24] 30.08.2021 PGNiG i ERU rozpoczynają wspólną działalność poszukiwawczo-wydobywczą na Ukrainie, PGNiG, https://pgnig.pl/aktualnosci/-/news-list/id/pgnig-i-eru-rozpoczynaja-wspolna-dzialalnosc-poszukiwawczo-wydobywcza-na-ukrainie/newsGroupId/10184, dostęp: 6.01.2022.
[25] Polska rozpoczyna przewodnictwo w OBWE, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, https://www.gov.pl/web/ukraina/polska-rozpoczyna-przewodnictwo-w-obwe, dostęp: 6.01.2022.
[26] A. Olech, Przewodnictwo Polski w OBWE – rok szans i próby sił, Instytut Nowej Europy, https://ine.org.pl/przewodnictwo-polski-w-obwe-rok-szans-i-proby-sil/, dostęp: 6.01.2022.
[27] M. Zaniewicz, Ukraińska energetyka na rozdrożu – szanse dla Polski, https://www.cire.pl/artykuly/bez-kategorii/ukrainska-energetyka-na-rozdrozu—szanse-dla-polski, Centrum Informacji o Rynku Energii, dostęp: 6.01.2022.
