Kościół Świętego Ducha w Toruniu jest jednym z najpiękniejszych zabytków tego miasta. Pięknie położony w zachodniej części Starego Rynku sąsiaduje z Ratuszem Staromiejskim, Pocztą Główną i wspaniałymi kamienicami przy ulicy Piekary.
Trasa wzdłuż południowej ściany kościoła prowadzi poza Stary Rynek w kierunku Bydgoskiego Przedmieścia. Jego powstanie wiąże się z rywalizacją katolików i protestantów w mieście.
Geneza
Powstanie kościoła związane jest z sankcjami jakie spadły na Toruń po wydarzeniach związanych z tumultem toruńskim. Po przymusowym odstąpieniu kościoła Najświętszej Marii Panny katolikom, w latach 1557 – 1724 kościół należał do społeczności protestanckiej, miejscowa gmina protestancka korzystała z sali w Dworze Artusa na potrzeby swoich nabożeństw. Protestanci zaczęli więc starania o budowę własnego domu modlitwy. Nie było to jednak proste nie tylko z powodów finansowych i administracyjnych, ale również ze względu na fakt, że po tumulcie źle postrzegano próby uzyskania przez ewangelików własnej autonomii. Toruń, który był odbierany, jeszcze przed tumultem, jako ostoja protestantyzmu w północnej części Rzeczpospolitej miał zostać upokorzony i przestać być jednym z centrów tego wyznania. Fundusze na budowę zboru pochodziły w dużej mierze ze zbiórek w krajach, które najgłośniej protestowały przeciwko sadowym postanowieniom w sprawie odpowiedzialnych za tumult w Toruniu: Anglii, Danii i Prusach. Budowa świątyni ruszyła jednak dopiero w 1743 roku. Zostały one zablokowane przez króla Augusta III. Król zmienił zdanie dopiero kilka lat później i pozwolił na wykorzystanie istniejących już elementów konstrukcji w celu budowy zboru. Nie wolno jednak było wznosić konstrukcji, która zbyt przypominałaby kościół katolicki. Powstał więc obiekt, który zewnętrznie przypominałby kamienicę.
Dalsze dzieje kościoła
Kościół został poświęcony 18 VII 1756 roku. Budowa postępowała bardzo szybko i przez dłuższy czas spełniała oczekiwania gminy protestanckiej. Nabożeństwa odbywały się w języku niemieckim i polskim. Przez większą część swojej historii obiekt był świątynią protestancką i dopiero po 1945 stał się kościołem katolickim.
Wznosząca się dziś nad frontem kościoła majestatyczna neoklasycystyczna wieża jest obiektem dobudowanym do kościoła bardzo późno – powstała dopiero w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku.
